Στρατόπεδα
Συγκέντρωσης Κύπρου
Τα Στρατόπεδα
Συγκέντρωσης Κύπρου ήταν ειδικοί χώροι εγκλωβισμού και κράτησης Ελληνοκυπρίων
αγωνιστών, χωρίς να προηγηθεί δίκη, κατά την επική τετραετία του
απελευθερωτικού αγώνα 1955-1959 των Κυπρίων. Στα στρατόπεδα αυτά φέρονται να
κρατήθηκαν περισσότεροι από 3.000 αγωνιστές της ΕΟΚΑ.
Γενικά
ΤΑ Στρατόπεδα
Συγκέντρωσης Κύπρου δημιουργήθηκαν από τους Άγγλους, κατά τα χιτλερικά πρότυπα,
τον Ιούλιο του 1955. Αρχικά με το ξέσπασμα του αντιαποικιακού αγώνα (1 Απριλίου
1955) και μέχρι τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, οι αγωνιστές που συλλαμβάνονταν
κρατούνταν στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας καθώς και στο Κάστρο της Κερύνειας.
Στη συνέχεια λόγω του μεγάλου αριθμού προσαγωγών η αγγλική διοίκηση δημιούργησε
τα στρατόπεδα συγκέντρωσης - κρατητήρια της Κοκκινοτριμιθιάς, της Πύλας και του
Πολεμίου. Παρόμοια επίσης δημιουργήθηκαν στην Πέργαμο, το Μάμμαρι, το Πυρόι,
τον Άγιο Λουκά, τη Λίμνη καθώς και στην Αγύρτα. Συνολικά εννέα εκτός των δύο
πρώτων που ήταν φυλακές.
Εγκαταστάσεις
Συνηθέστερα
τα Στρατόπεδα Συγκέντρωσης Κύπρου ήταν περίφρακτοι χώροι με συρματόπλεγμα μέσα
στα οποία περιλαμβάνονταν ελάχιστα σε αριθμό κτίρια που εξυπηρετούσαν κυρίως τη
διοίκηση και την φρουρά των δεσμοφυλάκων, καθώς και έναν αριθμό από
παραπήγματα, μεταλλικές επίγειες ημι-κυλινδρικές κατασκευές - τα λεγόμενα τολ,
πολλά εκ των οποίων δεν διέθεταν αποχωρητήρια στα οποία διέμεναν περίπου 30
κρατούμενοι στο καθένα. Μετά τη δύση του ηλίου αυτά κλειδώνονταν μέχρι την
ανατολή. Στο κέντρο ανά 2 ή 4 παραπηγμάτων υπήρχε το προαύλιο αυτών ενώ πέριξ
όλων υπήρχαν οι λεγόμενοι νεκροί χώροι που απαγορεύονταν να κινηθούν οι
κρατούμενοι με κίνδυνο να πυροβοληθούν από τους σκοπούς των πύργων που κατά τη
διάρκεια της νύκτας με τις δέσμες προβολέων σάρωναν τον χώρο.
Διαβίωση
Οι έγκλειστοι
στα Στρατόπεδα Συγκέντρωσης Κύπρου ονομάζονταν επίσημα "πολιτικοί
κρατούμενοι" και στη πλειονότητά τους ήταν αγωνιστές για τους οποίους οι
Άγγλοι δεν είχαν πλήρως εξασφαλίσει σε βάρος τους μαρτυρίες προκειμένου να τους
προσάγουν σε δίκη και να καταδικαστούν. Έτσι σε όλη τη διάρκεια του εγκλεισμού
τους παρέμεναν στην ουσία όμηροι των δεσμοφυλάκων και του αποικιακού στρατού.
Οι κρατούμενοι μετά την αρχική βασανιστική ανάκριση που είχαν υποστεί και
εφόσον δημιουργούσαν αμφιβολίες στις αποικιακές αρχές προσάγονταν στα
Στρατόπεδα Συγκέντρωσης όπου ο καθένας αποτελούσε έναν αριθμό.
Κατά τη
διάρκεια της ημέρας οι πολιτικοί κρατούμενοι μπορούσαν να διακινηθούν στη μικρή
αυλή, να διαβάζουν βιβλία, να αθλούνται με πρωτόγονα μέσα, ν΄ ασχολούνται με
χειροτεχνία ή να αντλούν ψυχική δύναμη διαβάζοντας την Αγία Γραφή. Πριν από τη
δύση του ηλίου γινόταν έλεγχος των κρατουμένων όπου και ακολουθούσε η σφράγιση
των παραπηγμάτων και η δραματική νύκτα του εγκλεισμού τους απαγορεύοντας την
αφή φώτων και συζητήσεις.
Παράλληλα
τους παρέχονταν κάποια "προνόμια" όπως διακίνηση αλληλογραφίας (που
λογοκρίνονταν) και εβδομαδιαίες επισκέψεις.
Δράση κρατουμένων
Και όμως κάτω
από αυτές τις συνθήκες στα Στρατόπεδα Συγκέντρωσης φέρονταν να υπήρχε μια
μυστική αρχή που καθόριζε τη δράση των εγκλείστων αγωνιστών. Αυτή ήταν ένα
μυστικό τριμελές συμβούλιο το οποίο ορίζονταν από τον αρχηγό της ΕΟΚΑ στρατηγό
Διγενή. Το Συμβούλιο αυτό στη πράξη εκτελούσε διαταγές της Οργάνωσης και
ενέκρινε ή απέρριπτε σχέδια απόδρασης, εξεγέρσεις, μαζικές διαμαρτυρίες, ή
άλλες εκδηλώσεις, μεθοδεύοντας και συντονίζοντας αυτές κάθε φορά ανάλογα.
Σημαντικότερες τέτοιες εκδηλώσεις ήταν οι απεργίες πείνας που σημειώθηκαν τη
Μεγάλη Εβδομάδα του 1958 που ξεκίνησε την Μεγάλη Πέμπτη και σε μόλις πέντε
λεπτά της ώρας οι κρατούμενοι του στρατοπέδου Κοκκινοτριμιθιάς πυρπόλησαν όλες
τις εγκαταστάσεις. Στην εξέγερση εκείνη προσέτρεξαν μονάδες του αγγλικού
στρατού όπου και ακολούθησαν διακοπή των προνομίων, μαζικοί βασανισμοί και
εξαθλίωσης με δημόσια γύμνωση των κρατουμένων, απομονώσεις σε πειθερχεία,
περιορισμοί επιβίωσης με ψωμί και νερό, προκαλώντας όμως έτσι το ενδιαφέρον της
παγκόσμιας ειδησεογραφίας. Τελικά οι κρατούμενοι νίκησαν.
Κατάργηση των Στρατοπέδων Συγκέντρωσης
Τα Στρατόπεδα
Συγκέντρωσης Κύπρου καταργήθηκαν στις 22 Φεβρουαρίου 1959. Ο στρατηγός Διγενής
χαρακτήρισε τους πρώην εγκλείστους σ΄ αυτά στο σύνολό τους: "Άνθος και
ίνδαλμα της Κύπρου".
De Siris