Αλέξανδρος Δελμούζος
O Αλέξανδρος Δελμούζος γεννήθηκε στην Άμφισσα στις 31 Δεκεμβρίου 1880, όπου και τελείωσε τις γυμνασιακές του σπουδές. Στη συνέχεια σπουδάζει Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, το οποίο όμως δεν ήταν δυνατόν εκείνη την περίοδο να ανταποκριθεί σε σοβαρές αναζητήσεις, με αποτέλεσμά να απογοητευθεί βαθιά. Παρακολουθούσε αδιάφορος τα μαθήματα του και παίρνει αργοπορημένα το πτυχίο του το 1902 όπου και φεύγει για τη Γερμανία για να σπουδάσει Παιδαγωγική στο Πανεπιστήμιο της Ιένα. Επιστρέφει το 1907.
Επί 30 μήνες (8 Σεπτεμβρίου 1908 – 2 Μαρτίου 1911) είχε την διεύθυνση τού δημοτικού σχολείου θηλέων του Βόλου (το «Παρθεναγωγείο»), όπου εφάρμοσε πρωτότυπες, ριζοσπαστικές παιδαγωγικές μεθόδους με έμφαση στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και την αυτοπεποίθηση των μαθητριών. Μία από τις μαθήτριές του τον έχει περιγράψει με τα ακόλουθα λόγια: «Είχε μεταδοτικότητα. Μας μαγνήτιζε. Δεν είχαμε ποτέ τέτοιον δάσκαλο. Δεν αγαπούσε καθόλου τον μαϊουδισμό και μας έλεγε “να είστε εκείνο που είστε”. Αυτό μας δίδασκε. Μας συνιστούσε επίσης να εκδηλωνόμαστε εντελώς φυσικά, χωρίς προσποιήσεις».
Στις μεθόδους του αντέδρασε η Εκκλησία με κινητοποιήσεις του θρησκόληπτου όχλου από τον μητροπολίτη Δημητριάδος Γερμανό Μαυρομάτη και την ελεγχόμενη από την Εκκλησία αντιδραστική τοπική εφημερίδα «Κήρυξ»: «οι διαδηλωταί εξαφθέντες εζήτησαν να μεταβούν να καύσουν το Παρθεναγωγείον. Πληροφορηθέντες όμως ότι τούτο φυλάσσεται υπό εφίππου δυνάμεως, ηθέλησαν να καύσουν την οικία του κ. Δελμούζου, αλλά πληροφορηθέντες ότι και εκεί εφύλασσε δύναμις στρατού, διελύθησαν», έγραψε η εφημερίδα «Θεσσαλία» .
Αποτέλεσμα αυτών των αθλιοτήτων ήταν να κλείσει το σχολείο στις 2 Μαρτίου 1911 με απόφαση του τρομοκρατημένου δημοτικού συμβουλίου και ο Δελμούζος να παραπεμφθεί μαζί με άλλους στην περιβόητη δίκη των «Αθεϊκών» (Απρίλιος 1914) με τις κατηγορίες της «αντιχριστιανικής προπαγάνδας», της «παρακώλυσης προσευχής», της «εξύβρισης επισκόπου», του «προσηλυτισμού» και της διάδοσης αθεϊστικών απόψεων. Η δίκη έγινε στο Ναύπλιο, όπου όμως, παρά τις πιέσεις των θεοκρατών και τις απίθανες καταθέσεις τους, όπως λ.χ. εκείνη του ίδιου του μητροπολίτη («εις την συνείδησιν όλου του κόσμου μαλλιαρισμός, αναρχισμός, σοσιαλισμός, αθεϊσμός, μασονία είναι εν και το αυτό...»), στις 28 Απριλίου όλοι οι κατηγορούμενοι κρίθηκαν αθώοι «ελλείψει αποδείξεων περί της ενοχής αυτών» . Το 1918 βρέθηκε μαζί με τον Τριανταφυλλίδη στις ανώτατες θέσεις της εκπαιδευτικής ιεραρχίας, όμως η ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του 1920 ανέκοψε την πορεία του προοδευτικού - δημοκρατικού ρεύματος που προσπαθούσε να ανατρέψει τις καθιερωμένες ισορροπίες. Ο Δελμούζος παραιτήθηκε από το υπουργείο Παιδείας και στις αρχές του 1921 έφυγε στην Γερμανία και εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στο Μόναχο. Εκεί ήλθε σε στενή επαφή με τα προοδευτικά εκπαιδευτικά συστήματα και με τον «μύθο» της Παιδαγωγικής Επιστήμης εκείνης της εποχής, Γκέοργκ Κέρσενσταϊνερ. Έκτοτε, οι απόψεις για ένα «σχολείο εργασίας», για καθιέρωση μαθήματος «αγωγής του πολίτη», για «μαθητικές κοινότητες» κ.ά. κυριάρχησαν στο σύστημα του Δελμούζου. Κύρια παιδαγωγική αρχή για τον Δελμούζο ήταν η καλλιέργεια και ανάδειξη της δημιουργικότητας και αυτενέργειας των μαθητών, καθώς και η προσαρμογή της διδασκαλίας στις ανάγκες του κάθε μαθητή ξεχωριστά.
Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1923, μετά από την επανάσταση του Πλαστήρα και ανέλαβε την διεύθυνση του «Μαρασλείου Διδασκαλείου», αλλά κατά τον 2ο χρόνο της λειτουργίας του Διδασκαλείου επαναλήφθηκαν οι προ δεκαετίας θεοκρατικές αθλιότητες του Βόλου: εναντίον του Δελμούζου και των συνεργατών του κατατέθηκαν μηνύσεις για «αντεθνική δράση, αθεΐα και υπόθαλψη της ανηθικότητας», έγιναν ανακρίσεις και παρά την απαλλακτική έκθεση του αρεοπαγίτη Γεώργιου Αντωνακάκη το έτος 1926 και την μη παραπομπή του Δελμούζου, δεν γλίτωσε την θέση του και απολύθηκε από το «Μαράσλειο» .
Τα επόμενα χρόνια, υπερασπιζόμενος τον ιδεολογικό πυρήνα των εκπαιδευτικών του απόψεων, τον «Νεοελληνικό Ανθρωπισμό», ήλθε σε ρήξη με τον παλαιό φίλο και συνεργάτη του Δημήτρη Γληνό, που ενέτασσε το εκπαιδευτικό ζήτημα στο ευρύτερο του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της κοινωνίας. Η διαφωνία αυτή οδήγησε το 1927 στην διάσπαση και λίγο αργότερα στην διάλυση του «Εκπαιδευτικού Ομίλου» .
Από το 1929 έως το 1938 διετέλεσε καθηγητής Παιδαγωγικής στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Ενέπνευσε την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση του 1929, εργαζόμενος για την συγκρότηση ενός σύγχρονου πλαισίου για την ελληνική εκπαίδευση (με 6ετή υποχρεωτική φοίτηση, διδασκαλία των αρχαίων συγγραφέων από μετάφραση, συστηματική εισαγωγή του μαθήματος της Αγωγής του Πολίτη κ.ά.). Και αυτή όμως η προσπάθειά του συνάντησε σοβαρές αντιδράσεις και καταργήθηκε μόλις η δικτατορία της 4ης Αυγούστου παρέσχε την δυνατότητα στους αντιδραστικούς βυζαντινιστές και δεξιούς «εθνικόφρονες». Τον Σεπτέμβριο του 1937, ο Δελμούζος υπέβαλε την παραίτησή του από το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης αλλά και από τη θέση του, ως επόπτη του Πειραματικού του Σχολείου: το φασιστικό καθεστώς Μεταξά με εγκύκλιο του υπουργού Παιδείας τον ενέτασσε σ' εκείνους «που προσεπάθησαν να υπονομεύσουν την Θρησκείαν, την πατρίδα και την οικογένειαν και... ενεφάνισαν... την αποσυνθετικήν αυτών προσπάθειαν ως εκπαιδευτικήν μεταρρύθμισιν».
Ο Δελμούζος έζησε έκτοτε στην Αθήνα μέχρι τον θάνατό του, στις 10 Δεκεμβρίου 1956, συνεχίζοντας ωστόσο να συγγράφει, να δίνει διαλέξεις και να συμμετέχει σε ό,τι μπορούσε, κατά τη γνώμη του, να είναι χρήσιμο για την Ελληνική Εκπαίδευση. Χαρακτηριστική για την επικαιρότητα της αγωνίας του γύρω από τα εκπαιδευτικά πράγματα είναι μία έκκληση που έκανε σε μία ομιλία του (Νοέμβριος του 1946): «να πάψει το εκπαιδευτικό πρόβλημα να γίνεται ποδόσφαιρο ανάμεσα στα κόμματα και τις κενοδοξίες ανίδεων ανθρώπων που διευθύνουν το υπουργείο της Παιδείας».
De Siris