Οκτωβριανή
Επανάσταση
Η Ρωσική
Επανάσταση ήταν μια σειρά από μεγάλα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν στη Ρωσία
κατά το έτος 1917 και δεν σφράγισαν μόνο την ιστορική πορεία της χώρας αυτής,
αλλά επηρέασαν καθοριστικά ολόκληρη τη νεότερη παγκόσμια ιστορία. Έχει
χαρακτηριστεί ως ένα από τα μεγαλύτερα ιστορικά γεγονότα της ανθρωπότητας.
Ουσιαστικά η "Ρωσική Επανάσταση" συμπεριλαμβάνει τα γεγονότα που συνέβησαν
κυρίως τους μήνες Φεβρουάριο και Οκτώβριο του 1917, (εξ ου και η ονομασία τους,
Φεβρουαριανή και Οκτωβριανή επανάσταση αντίστοιχα). Αν και οι δύο αυτές
επαναστάσεις θεωρούνται μέρος της Ρωσικής Επανάστασης, αφορούν πολύ
διαφορετικές διαστάσεις και δεν πρέπει να συγχέονται μεταξύ τους.
Όπως η μεγάλη
Γαλλική Επανάσταση του 1789, έτσι και η Ρωσική του 1917 αποτελούν κεφαλαιώδους
σημασίας ορόσημα στη μακραίωνη και πολύμοχθη πορεία των λαών της Γης για την
πραγματοποίηση του ιδεώδους της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Η
Ρωσική Επανάσταση γεννήθηκε σε μια κρίσιμη για την ανθρωπότητα στιγμή, σ` ένα
κλίμα πάντως ευνοϊκό για την εξέλιξή της.
Η πορεία προς την επανάσταση
Ήδη στις 30
Αυγούστου 1880 ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι έγραψε στο "Ημερολόγιο ενός
συγγραφέα": "Έχω κάποιο προαίσθημα, πως ο "κύβος ερρίφθη".
Ίσως το ξεκαθάρισμα των λογαριασμών να γίνει πολύ νωρίτερα από ό,τι θα μπορούσε
κανείς να φανταστεί και στους πιο άγριους εφιάλτες του. Φοβερά συμπτώματα
παρουσιάζονται. Ίσως να είναι κιόλας αρκετή για να προκαλέσει την αρχική δόνηση
η προαιώνια, αφύσικη κατάσταση, που επικρατεί στα ευρωπαϊκά κράτη. Πώς θα
μπορούσε, μα την αλήθεια, να χαρακτηριστεί φυσική μια κατάσταση ριζωμένη από
αιώνες στο παμπάλαιο και το τεχνητό; Δεν μπορεί πια ένα μέρος από την
ανθρωπότητα να κρατάει σκλαβωμένη όλη την υπόλοιπη. Ενώ τώρα αυτόν ίσα-ίσα το
σκοπό εκπληρώνουν όλοι οι θεσμοί, που από καιρό έπαψαν να είναι χριστιανικοί,
στην Ευρώπη, που κατάντησε ολότελα ειδωλολατρική... Η αφύσικη αυτή κατάσταση
πραγμάτων και τα άλυτα αυτά πολιτικά προβλήματα -γνωστά στον καθένα, ας
σημειωθεί- δεν είναι δυνατόν παρά να οδηγήσουν σ` ένα τεράστιο, τελειωτικό
πόλεμο με τη συμμετοχή όλων, που θα ξεσπάσει σε τούτον τον αιώνα, μα ίσως ακόμα
και σε τούτη τη δεκαετία...".
Η βιομηχανική
επανάσταση είχε ως καίριο και κύριο αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας νέας τάξης,
των εργατών, οι οποίοι όχι μόνο δεν είχαν την παραμικρή ιδιοκτησία πάνω στα
μέσα παραγωγής, αλλά και ο ρόλος που έπαιζαν σ` όλη την παραγωγική διαδικασία
ήταν καθαρά μηχανιστικός. Διαμορφώθηκε το προλεταριάτο, που σ` αντίθεση όμως με
την αστική τάξη της Γαλλικής Επανάστασης, δεν άργησε να συνειδητοποιήσει τη
θέση του και τη δύναμή του. Η τόσο επίμονα διακηρυγμένη ανθρώπινη ελευθερία και
ο σεβασμός της αξιοπρέπειας του ατόμου κατά το 1789 κατάντησαν φληναφήματα
εφόσον δεν παρεχόταν η υλική δυνατότητα στον καθένα να τα πραγματοποιήσει.
Ο ρόλος του
κεφαλαίου, αλλά και η θέση της εργατικής τάξης μελετήθηκαν επιστημονικά από
τους Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς, που δεν περιορίστηκαν σε αφηρημένες
επιστημονικές μελέτες αλλά, ως καινούριοι Διαφωτιστές, άνοιξαν το δρόμο που
οδηγεί στην πρακτική εφαρμογή της έλλειψης των κοινωνικών αντιθέσεων, στην
κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, με μια λέξη στον κομμουνισμό.
Η αστική τάξη, αφού εξασφάλισε λίγο ή πολύ όσα αγωνίστηκε να πετύχει το 1789,
κατάντησε να συνεργάζεται με τα υπολείμματα της φεουδαρχίας, που είχε
μεταβληθεί σε πεφωτισμένη, συνταγματική μοναρχία. Η μαρξιστική διδασκαλία της
σήψης του καπιταλιστικού συστήματος μέσα από τις ίδιες του τις αντιθέσεις
συμπληρώθηκε από τη μεγάλη προσφορά στο μαρξιστικό οικοδόμημα του Βλαδίμηρου
Λένιν, ο οποίος υποστήριξε στο κείμενό του "Το σύνθημα για τις Ενωμένες
Πολιτείες της Ευρώπης" και "Το στρατιωτικό πρόγραμμα της προλεταριακής
επανάστασης" τη θεωρία, σύμφωνα με την οποία η επικράτηση του σοσιαλισμού
είναι προσωρινά μόνο δυνατή σε μία μόνο, ξεχωριστή, καπιταλιστική χώρα.
Η Ρωσική
Επανάσταση υπήρξε το φυσιολογικό αποτέλεσμα των κοινωνικών όρων που επέβαλαν
στη Ρωσία ο Μέγας Πέτρος και η Αικατερίνη Β΄, του απολυταρχικού τσαρικού
καθεστώτος, της αποσύνθεσης της αριστοκρατίας και του θεσμού της
δουλοπαροικίας. Οι κοινωνικές αντιθέσεις κορυφώθηκαν ήδη από το 1826, όταν
ξέσπασε η εξέγερση των δεκεμβριστών, οι αρχηγοί της οποίας (Πέστελ και Ριλέεφ)
θανατώθηκαν. Οι ιδέες του Σεν-Σιμόν, του Φουριέ, του Χέρτσεν άρχισαν να
επηρεάσουν τη ρωσική διανόηση (Πετρασέφσκι, Τσερνισέφσκι, Ντομπρολιούμποφ) και
σιγά σιγά ιδρύθηκαν διάφορες μυστικές οργανώσεις, ορισμένες από τις οποίες
ανέπτυξαν τρομοκρατική δράση, με δολοφονίες πολιτικών προσώπων, με αποκορύφωμα
τη δολοφονία του τσάρου Αλέξανδρου Β΄ το 1881. Από το 1900 εμφανίζεται ο Λένιν,
ο οποίος ίδρυσε μια εφημερίδα, τη "Σπίθα" (Ίσκρα) και εξέδωσε το 1902
το έργο του "Τι να κάνουμε;", στο οποίο έδωσε για πρώτη φορά σαφείς
οδηγίες για την αναμενόμενη επαναστατική δράση των μαζών. Εξάλλου ο
Ρωσοϊαπωνικός Πόλεμος του 1904 έστρεψε και μεγάλο τμήμα της αστικής τάξης κατά
του τσαρικού καθεστώτος και ο τσάρος Νικόλαος Β΄ φάνηκε ότι δε θα έκανε την παραμικρή
παραχώρηση στους αγρότες και τους εργάτες, που κυριολεκτικά είχαν εξαθλιωθεί.
Η επανάσταση του 1905
Το 1905
στάθηκε η μεγάλη δοκιμή της επανάστασης του 1917. Πράγματι, τον Ιανουάριο τους
έτους αυτού κηρύχτηκε γενική απεργία στα εργοστάσια της Πετρούπολης. Στις 9
Ιανουαρίου, ημέρα Κυριακή, χιλιάδες άοπλων με εικόνες και πορτρέτα του τσάρου
συγκεντρώθηκαν στην πλατεία των χειμερινών ανακτόρων της Πετρούπολης. Ο τσάρος
δε δέχτηκε ν` ακούσει τα αιτήματα του πλήθους και διέταξε τη φρουρά του να
διαλύσει τους συγκεντρωμένους, με αποτέλεσμα η χιονισμένη πλατεία να βαφτεί με
το αίμα εκατοντάδων νεκρών.
Στις 15
Ιουνίου 1905 στασίασε και το πλήρωμα του καταδρομικού Ποτέμκιν. Στρατιωτικές
στάσεις ακολούθησαν στην Κροστάνδη, στο στόλο του Εύξεινου, ενώ στις 7
Δεκεμβρίου ξέσπασε γενική απεργία στη Μόσχα, που εξελίχτηκε σε ένοπλη εξέγερση,
η οποία τελικά πνίγηκε στο αίμα. Τα γεγονότα αυτά, μολονότι δεν πέτυχαν, έδωσαν
την ευκαιρία στους αγρότες και στους εργάτες να οργανωθούν σε σοβιέτ και να
προετοιμάζονται κατάλληλα για το αποφασιστικό και νικηφόρο χτύπημα. Στο μεταξύ
ο τσάρος, κάτω από την πίεση των γεγονότων, παραχώρησε νομοθετικές συνελεύσεις
(Δούμες), που τελικά απέτυχαν στο έργο τους, λόγω της αντίδρασης του τσάρου
στις μεταρρυθμίσεις και του απολυταρχικού πρωθυπουργού του Στολίπιν.
Η Φεβρουαριανή Επανάσταση
Η εργατική
επανάσταση άρχισε κατά το τέλος του Φεβρουαρίου του 1917 στην Αγία Πετρούπολη
με τεράστιες απεργίες και δυναμικές διαδηλώσεις, που αργότερα εξελίχτηκαν σε
οργανωμένο επαναστατικό κίνημα. Ο πρόεδρος της τέταρτης Δούμας Ροντζιάνκο μαζί
με την εκτελεστική επιτροπή του σοβιέτ ζήτησαν την παραίτηση του τσάρου
Νικόλαου Β΄, ο οποίος εγκατέλειψε την εξουσία στις 15 Μαρτίου 1917, χωρίς ο
διάδοχός του δούκας Μιχαήλ Αλεξάνδροβιτς, να δεχτεί τις ευθύνες του θρόνου.
Έτσι ανατράπηκε οριστικά η μοναρχία στη Ρωσία και μαζί της η φεουδαρχική
απολυταρχία. Προσωρινά ανέλαβε πρωθυπουργός ο πρίγκιπας Λβοφ, ο οποίος
αντιπροσωπεύοντας τα συμφέροντα της αστικής τάξης διακήρυξε ότι θα συνέχιζε την
ένοπλη σύγκρουση με τη Γερμανία μέχρι την τελική νίκη της Ρωσίας στον Α΄
Παγκόσμιο πόλεμο και ότι θα εφάρμοζε φιλελεύθερο πολιτικό πρόγραμμα
μεταπολεμικά. Οι υποσχέσεις αυτές δεν ικανοποίησαν το λαό, που ανέμενε ριζικές
αλλαγές μέσα στις κακουχίες του πολέμου, της πείνας και της εξαθλίωσης. Η
προλεταριακή επανάσταση είχε γίνει κοινή συνείδηση και μια αστική φιλελεύθερη
δημοκρατία φαινόταν τόσο ξεπερασμένη το 1917, όσο επί τσαρισμού η συνταγματική
μοναρχία.
Μέσα στο
Μάρτιο η προσωρινή κυβέρνηση έδωσε γενική αμνηστία, η Φινλανδία ανακηρύχτηκε
αυτόνομο κράτος, φυλακίστηκε η αυτοκρατορική οικογένεια, καταργήθηκε η θανατική
ποινή, σταμάτησαν το φοβερά πογκρόμ κατά των Εβραίων, εφαρμόστηκε το οκτάωρο
και χορηγήθηκε το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις γυναίκες. Στην
κρίσιμη αυτή στιγμή ο Λένιν επέστρεψε στη Ρωσία με σύνθημα τη μη υποστήριξη της
καπιταλιστικής κυβέρνησης, την παύση του ιμπεριαλιστικού πολέμου και τη νίκη της
κοινωνικής επανάστασης. Κι ενώ η κυβέρνηση κλονιζόταν και ο ρωσικός στρατός
πιεζόταν συνεχώς από τους Γερμανούς, οι μπολσεβίκοι ενισχύθηκαν από τον
Τρότσκι, το σπουδαιότερο μετά το Λένιν αρχηγό και οικοδόμο της σοσιαλιστικής
επανάστασης.
Η Οκτωβριανή Επανάσταση
Τον Ιούλιο ο
Λβοφ παραιτήθηκε και πρωθυπουργός ανέλαβε ο Κέρενσκι, που προκήρυξε εκλογές για
το Νοέμβρη. Στο μεταξύ ο στρατιωτικός διοικητής της Πετρούπολης Κορνίλοφ
επωφελήθηκε τόσο από τα στασιαστικά στρατιωτικά κινήματα του Ιουλίου, όσο και
από την πολιτική χρεοκοπία του Κερένσκι και θέλησε να επιβάλει στρατιωτική
δικτατορία. Το πραξικόπημα απέτυχε ολοκληρωτικά, κυρίως με τη συμβολή των
οπλισμένων εργατικών μαζών κι έτσι η επανάσταση πέτυχε τη πρώτη της αποφασιστική
νίκη. Το μέτωπο κατέρρεε, οι αγρότες οργανωμένοι επιτίθενται κατά των
γαιοκτημόνων και στα σοβιέτ κυριαρχούσαν πλέον οι μπολσεβίκοι. Στις 25
Σεπτεμβρίου ο Τρότσκι εκλέχτηκε πρόεδρος του σοβιέτ της Πετρούπολης, ενώ στις 7
Οκτωβρίου ο Λένιν έφτασε κρυφά στην Πετρούπολη για να αναλάβει τη διεύθυνση της
ένοπλης εξέγερσης. Στην ιστορική συνεδρίαση της 10 Οκτωβρίου της κεντρικής
επιτροπής του Μπολσεβικικού κόμματος έγινε δεκτή η πρόταση του Λένιν για ένοπλη
εξέγερση, με ψήφους 10 υπέρ και 2 (Ζινόβιεφ, Κάμενεφ) κατά.
Στις 24
Οκτωβρίου ξέσπασε πλέον η μεγάλη επανάσταση. Το πρωί η κυβέρνηση απαγόρευσε την
κυκλοφορία του κεντρικού οργάνου των μπολσεβίκων "Ραμπότσι Πουτ" κι
έστειλε θωρακισμένα αυτοκίνητα στο τυπογραφείο και στα γραφεία σύνταξης της
εφημερίδας. Οι κόκκινοι φρουροί όμως και οι επαναστατημένοι στρατιώτες
απέκρουσαν τα θωρακισμένα αυτοκίνητα και κατά τις 11 η ώρα η εφημερίδα
κυκλοφόρησε με την προκήρυξη της ανατροπής της κυβέρνησης. Το βράδυ της ίδιας
μέρας κι ενώ το υπουργικό συμβούλιο συνεδρίαζε στα χειμερινά ανάκτορα, η
κόκκινη φρουρά της Πετρούπολης καταλάμβανε το κεντρικό τηλεγραφείο, τις
γέφυρες, τους σιδηροδρομικούς σταθμούς και την Κρατική Τράπεζα. Το καταδρομικό
"Αουρόρα" (Αυγή) μπήκε στο Νέβα κι έστρεψε τα πυροβόλα του στα
ανάκτορα που ήταν έδρα της τελευταίας αστικής κυβέρνησης. Την άλλη μέρα τα
ανάκτορα πολιορκήθηκαν και καταλήφθηκαν, η κυβέρνηση έπεσε, οι υπουργοί
συνελήφθησαν και ο Κερένσκι δραπέτευσε. Και τυπικά
πλέον η Ρωσική Επανάσταση επικράτησε.
Στις 25
Οκτωβρίου συνήλθε στο Σμόλνι το 2ο συνέδριο των σοβιέτ της Ρωσίας και αποφάσισε
το πέρασμα της εξουσίας στα σοβιέτ και την έκδοση των δύο ιστορικών διαταγμάτων
για την Ειρήνη και για τη Γη: "Η ιδιοκτησία των γαιοκτημόνων στη γη
καταργείται από τη στιγμή αυτή χωρίς καμία αποζημίωση". Σχηματίστηκε το
πρώτο Συμβούλιο των Επιτρόπων του Λαού (υπουργικό συμβούλιο), με το Λένιν ως
πρόεδρο και τους Ρίκοφ, Μιλιούτιν, Τρότσκι, Λουνατσάρσκι και Στάλιν. Στις 2
Νοεμβρίου η σοβιετική κυβέρνηση δημοσίευσε τη διακήρυξη των δικαιωμάτων των
λαών της Ρωσίας, ενώ η επανάσταση επικράτησε και στη Μόσχα κάτω από την
καθοδήγηση του Μπουχάριν και του Σμιρνόφ. Αλλά μετά την πρώτη ηρεμία φούντωσε η
αντίδραση κατά της νέας κατάστασης κυρίως με την υποστήριξη των ξένων εμπόλεμων
δυνάμεων που δεν είδαν με καλό μάτι την κατάργηση των προνομίων τους στη ρωσική
οικονομία, καθώς και με την εκμετάλλευση των μειονεκτημάτων της συνθήκης που
αναγκάστηκε να συνάψει στο Μπρεστ-Λιτόφσκ το 1918 η Ρωσία με τους Γερμανούς.
Σχηματίστηκαν γύρω από το νέο σοβιετικό κράτος πάμπολλα μέτωπα, ενώ οι
εσωτερικές ανακατατάξεις και η νέα νοοτροπία δεν είχαν ακόμα γίνει καθεστώς.
Εμφύλιος
Στο μεταξύ
στις 16 Ιουλίου 1918 εκτελέστηκε ολόκληρη η αυτοκρατορική οικογένεια, ενώ
έκτακτη επιτροπή δημιουργήθηκε για την επιβολή της τάξης που ονομάστηκε Βετσέκα
ή Τσεκά και αργότερα Γκεπεού. Οι εύποροι χωρικοί (κουλάκοι) εξεγέρθηκαν, όταν
εθνικοποιήθηκαν οι μεταλλευτικές και μεταλλουργικές επιχειρήσεις και ιδρύθηκε
το κρατικό μονοπώλιο σταριού. Ο Τρότσκι ανέλαβε τη δημιουργία ενός νέου ισχυρού
στρατού για να αντιμετωπιστούν οι εξωτερικοί εχθροί. Η εκστρατεία της Κριμαίας
που οργάνωσαν οι Άγγλοι και οι Γάλλοι το Δεκέμβριο του 1918 απέτυχε πλήρως (σ`
αυτήν συμμετείχαν και Έλληνες). Ο ναύαρχος Κολτσάκ εξάλλου ανέλαβε το Σεπτέμβριο
του 1918 τον αγώνα των αντεπαναστατών (Λευκών), που όμως δεν κατόρθωσαν να
γίνουν αγαπητοί στους αγρότες, γιατί ταυτίζονταν με τους τσαρικούς. Παρόλα αυτά
όμως κατόρθωσε να πλησιάσει το Βόλγα κατά το Μάρτιο και Απρίλιο του 1919. Το
Φεβρουάριο όμως του 1920 δικάστηκε και τουφεκίστηκε. Στη δύση αφετέρου ο
στρατηγός Γιούντενιτς με τη βοήθεια του αγγλικού στόλου και των Φινλανδών
απειλούσε την Πετρούπολη, μέχρις ότου ο Τρότσκι κατάφερε να τον εξουδετερώσει.
Άλλες αντεπαναστατικές ενέργειες από τους Ντενίκιν και Βράγκελ εξουδετερώθηκαν
τελικά. Ο εμφύλιος πόλεμος φάνηκε πως είχε λήξει μόλις τον Οκτώβριο του 1920,
οπότε η επανάσταση αποδύθηκε στην οικονομική ανασύνταξη και αναδιοργάνωση με
σοσιαλιστικές αντιλήψεις.
De Siris