Γιάννης Χρήστου
Ο Γιάννης Χρήστου γεννήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 1926 και πέθανε στις 8 Ιανουαρίου 1970. Είναι ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες συνθέτες και φιλοσόφους της μουσικής του 20ού αιώνα, διεθνώς γνωστός ως Jani Christou.
Κύριο χαρακτηριστικό της ζωής και του έργου του ήταν οι έντονες φιλοσοφικές και μεταφυσικές του ανησυχίες, τις οποίες συσχέτιζε άμεσα με την μουσική, προσπαθώντας να αναδείξει την πανανθρώπινη θρησκευτική, μεταφυσική και μυστικιστική της διάσταση, πέραν από ιστορικές περιόδους, τεχνοτροπίες, πολιτισμούς και συγκεκριμένα θρησκευτικά δόγματα. ‘Έχοντας βαθιές γνώσεις φιλοσοφίας, ψυχολογίας, θρησκειολογίας, κοινωνικής ανθρωπολογίας, Ιστορίας της Τέχνης αλλά και αποκρυφισμού, ανέπτυξε το δικό του φιλοσοφικό σύστημα και τη δική του ορολογία για μια μεταφυσική της μουσικής και προσπάθησε ιδιαίτερα με τα τελευταία του έργα να υλοποιήσει τις ιδέες του σε ένα ευρύτερο «μεταμουσικό» πλαίσιο, όπου η μουσική ήταν κάτι πέρα από μουσική, συνεργαζόμενη με πολλές τέχνες με έναν νέο, υπερβατικό και λυτρωτικό τρόπο.
Βιογραφικά στοιχεία
Ο Γιάννης Χρήστου γεννήθηκε στη συνοικία «Ηλιούπολις» του Καΐρου στις 8 Ιανουαρίου του 1926 και μεγάλωσε στην κοσμοπολίτικη Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου πήρε και τα πρώτα μαθήματα πιάνου σε ηλικία πέντε ετών. Ο πατέρας του, Ελευθέριος (Τέρης) Χρήστου, ήταν εύπορος βιομήχανος της ελληνικής παροικίας, ιδιοκτήτης εργοστασίου σοκολατοποιίας, και η μητέρα του, Καλλιόπη (Λιλίκα) Ταβερνάρη, κυπριακής καταγωγής, ήταν ποιήτρια αλλά και πνευματίστρια, γεγονός που συνέβαλε στις μετέπειτα καλλιτεχνικές, φιλοσοφικές και μεταφυσικές του ανησυχίες. Ο μουσικοκριτικός και μουσικολόγος Γιώργος Λεωτσάκος καταφέρεται με μένος εναντίον της μητέρας του συνθέτη και υποστηρίζει ότι η προσωπικότητά της ήταν «προβληματικότατη», τραυματίζοντας καθοριστικά τον ψυχισμό και των δύο παιδιών της.
Ο Χρήστου συνέχισε τις μουσικές του σπουδές με την διάσημη πιανίστα Τζίνα Μπαχάουερ, ενώ φοιτούσε στα καλύτερα αγγλόφωνα σχολεία της Αλεξάνδρειας. Το 1939 οι γονείς του χώρισαν και ο δεκατριάχρονος Γιάννης μαζί με τον αδελφό του παρέμειναν με τον πατέρα τους, πράγμα ασυνήθιστο για την εποχή.
Τελειώνοντας το σχολείο, ο πατέρας του τον έστειλε στην Αγγλία για να σπουδάσει οικονομικά, ελπίζοντας να αναλάβει στη συνέχεια τις οικογενειακές επιχειρήσεις, κάτι που δε συνέβη. Ο Χρήστου, αν και πήρε τελικά το πτυχίο του στα οικονομικά, προτίμησε να σπουδάσει φιλοσοφία με τον Λούντβιχ Βιτγκενστάιν και τον Μπέρτραντ Ράσελ στο Καίμπρητζ, καθώς και ανώτερα θεωρητικά της μουσικής με διάφορους δασκάλους, ανάμεσα στους οποίους και ο Χανς Ρέντλιχ, μαθητής και βιογράφος του Άλμπαν Μπεργκ.
Τις μουσικές του σπουδές τις συνέχισε στην Ιταλία (Σιένα, Γκάβι και Ρώμη, 1949-1953) με τους Βίτο Φράτσι και Μπρούνο Λαβανίνο, ενώ την ίδια χρονική περίοδο ασχολήθηκε σε βάθος και με την αναλυτική ψυχολογία, επηρεαζόμενος και από τον αδερφό του, ο οποίος σπούδαζε εκείνη την εποχή στο Ινστιτούτο Γιουνγκ στη Ζυρίχη.
Επιστρέφοντας στην Αίγυπτο αφοσιώθηκε στην σύνθεση, δουλεύοντας αρκετές ώρες την ημέρα. Το 1956 παντρεύτηκε την παιδική του φίλη Θηρεσία (Σία) Χωρέμη, ζωγράφο, με την οποία απέκτησε τρία παιδιά. Την ίδια χρονιά σκοτώθηκε ο πολυαγαπημένος του αδερφός σε τροχαίο δυστύχημα, γεγονός που θα τον σημάδευε αφάνταστα για όλη του τη ζωή, προοιωνίζοντας ταυτόχρονα και ένα περίεργο παιχνίδι της μοίρας για τον ίδιο. Το 1960, με τις εθνικοποιήσεις του Νάσερ, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αλεξάνδρεια, όπως και οι περισσότεροι εύποροι Έλληνες της Αιγύπτου. Εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Χίο, όπου είχε επίσης αρκετή οικογενειακή περιουσία. Τα τελευταία του χρόνια διέμενε κυρίως στην Αθήνα, όπου και ασχολήθηκε, εκτός από την σύνθεση, με την προώθηση της πρωτοποριακής ελληνικής μουσικής. Η οικονομική του άνεση του προσέφερε τη δυνατότητα να μην χρειαστεί ποτέ να αναζητήσει εργασία σε Ωδεία (τα οποία δεν εκτιμούσε ιδιαίτερα ως εκπαιδευτικό θεσμό) ή σε άλλους μουσικούς φορείς, ούτε να αναλάβει ποτέ θέση ευθύνης σε οποιοδήποτε μουσικό ίδρυμα ή επιτροπή, με εξαίρεση μία και μοναδική φορά, το 1962, ως μέλος κριτικής επιτροπής διαγωνισμού σύγχρονης μουσικής, τον οποίο διοργάνωνε ο Μάνος Χατζιδάκις.
Ο Γιάννης Χρήστου σκοτώθηκε με τραγικό τρόπο σε τροχαίο δυστύχημα τη νύχτα της 8ης Ιανουαρίου 1970, κατά την επιστροφή του στο σπίτι από εορτασμό των γενεθλίων του. Στο ίδιο δυστύχημα τραυματίστηκε θανάσιμα και η γυναίκα του, η οποία εξέπνευσε δέκα ημέρες αργότερα, αφήνοντας τα τρία τους παιδιά ορφανά.
Μουσικό έργο
Κατά τους μουσικολόγους Γ. Γ. Παπαϊωάννου και Άννα Μ. Λουτσιάνο, στο έργο του Χρήστου διακρίνονται σαφώς έξι περίοδοι, περιοδολόγηση που έχει γίνει ευρύτερα αποδεκτή.
Πρώτη περίοδος (1949-1953)
Δεύτερη περίοδος (1953-1958)
Τρίτη περίοδος (1959-1964)
Τέταρτη περίοδος (1965-1966)
Πέμπτη περίοδος (1966-1968)
Έκτη περίοδος (1968-1970)
Εργογραφία
Η Μουσική του Φοίνικα για ορχήστρα σε πέντε συνεχή μέρη (1949)
Συμφωνία αρ. 1 για μεσόφωνο και ορχήστρα σε τρία συνεχή μέρη (1951)
Λατινική Λειτουργία για μικτή χορωδία, χάλκινα και κρουστά (1951) Ακούστε ένα απόσπασμα
Έξι Τραγούδια σε ποίηση Τ. Σ. Έλιοτ για μεσόφωνο και πιάνο (1955), μεταγραφή για μεσόφωνο και ορχήστρα (1957)
Συμφωνία αρ. 2 για μικτή χορωδία και ορχήστρα σε τρία μέρη (1956-57)
Μετατροπές (Patterns and Permutations) για ορχήστρα (1960)
Τοκάτα για πιάνο και ορχήστρα (1962)
Αισχύλου Προμηθέας Δεσμώτης για ηθοποιούς, χορό, ορχήστρα και μαγνητοταινία (1963)
Greece: The inner world (1964), πρόγραμμα για την αμερικανική τηλεόραση με αποσπάσματα από τις τραγωδίες: Ευριπίδη Εκάβη, Σοφοκλή Οιδίπους Τύραννος και Αισχύλου Προμηθέας Δεσμώτης
Πύρινες Γλώσσες για μεσόφωνο, τενόρο, βαρύτονο, μικτή χορωδία και ορχήστρα (1964)
Αισχύλου Αγαμέμνων για ηθοποιούς, χορό και ορχήστρα (1964)
Αισχύλου Πέρσες για ηθοποιούς, χορό, ορχήστρα και μαγνητοταινίες (1965)
Μυστήριον για αφηγητή, ηθοποιούς, 3 χορωδίες, ορχήστρα και μαγνητοταινία (1965-66)
Πράξη για 12 για 11 έγχορδα και έναν πιανίστα-μαέστρο (υπάρχει επίσης και εκδοχή με 44 έγχορδα) 1966
Αριστοφάνη Βάτραχοι για ηθοποιούς, χορό, ορχήστρα και μαγνητοταινίες (1966)
Η Κυρία με τη Στρυχνίνη για γυναίκα σολίστα βιόλας, 5 ηθοποιούς, οργανικό σύνολο, μαγνητοταινίες, διάφορα ηχητικά αντικείμενα και ένα κόκκινο πανί (1967)
Οιδίπους Τύραννος ως μουσική για φιλμ (1968)
Αναπαράσταση Ι (αστρωνκατοιδανυκτερωνομηγυριν) για βαρύτονο, βιόλα και οργανικό σύνολο (1968)
Αναπαράσταση ΙΙΙ (Ο Πιανίστας) για ηθοποιό, οργανικό σύνολο και μαγνητοταινίες (1968)
Επίκυκλος για continuum και σύνθετο σύνολο εκτελεστών για το continuum και χορευτών για τα «χάπενινγκς» (1968)
Εναντιοδρομία για ορχήστρα (1968)
Οιδίπους Τύραννος για μαγνητοταινία (1969)
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Κείμενα του Γιάννη Χρήστου
«Ένα Πιστεύω για τη Μουσική», Εποχές, τ. 34, Φεβρουάριος 1966, σ. 146
Σχόλιο στην ορχηστρική παρτιτούρα της Εναντιοδρομίας στο Source, No. 6 , Η.Π.Α., Καλιφόρνια (Σακραμέντο): 1969
«Ο Γιάννης Χρήστου μιλάει για τη σύγχρονη μουσική», Δημιουργίες, τ. 1, σ. 6, 1970
“A Greek’s Wild Revolt against Musical Form”, συνέντευξη με την Marilyn Tucker, San Francisco Chronicle, 17 Φεβρουαρίου 1969.
De Siris