Νοστράδαμος
Ο Μισέλ ντε Νοστρεντάμ ή απλά Νοστράδαμος, ήταν ένας Γάλλος φαρμακοποιός και φημισμένος μάντης, ο οποίος είχε εκδώσει συλλογές προφητειών που έγιναν παγκοσμίως γνωστές έκτοτε. Είναι περισσότερο γνωστός για το βιβλίο του Les Propheties (Οι Προφητείες), η πρώτη έκδοση του οποίου εμφανίστηκε το 1555 και από τότε έχει δημιουργήσει ένα φανατικό κοινό του, το οποίο του αποδίδει την πρόβλεψη πολλών μεγάλων ιστορικών γεγονότων.
Αντιθέτως, οι περισσότερες ακαδημαϊκές πηγές υπογραμμίζουν πως ο συσχετισμός μεταξύ παγκόσμιων γεγονότων και τετράστιχων του Νοστράδαμου είναι είτε κυρίως προϊόν λανθασμένων ερμηνειών και μεταφράσεων, συχνά ηθελημένων, είτε πολύ ισχνός, ώστε να μπορεί να τεκμηριώσει την πραγματική ικανότητα πρόβλεψης του δημιουργού τους. Επιπλέον, δεν υπάρχει απόδειξη ότι ποτέ κάποιος έχει ερμηνεύσει τόσο ενδελεχώς κάποιο από τα τετράστιχα του Νοστράδαμου, ώστε να "προλάβει" κάποιο γεγονός πριν αυτό λάβει χώρα.
Ωστόσο, αμείωτο παραμένει το ενδιαφέρον για το έργο και τη ζωή αυτού του εκπροσώπου της γαλλικής Αναγέννησης, με μεγάλη επιρροή στη σύγχρονη κουλτούρα. Οι προφητείες του έχουν συχνά ταυτιστεί με τα αποτελέσματα του λεγόμενου Κώδικα της Βίβλου, αλλά και άλλων φερόμενων ως προφητικών έργων.
Βιογραφία
Παιδικά και εφηβικά χρόνια
Ο Μισέλ ντε Νοστρεντάμ γεννήθηκε στις 14 ή 21 Δεκεμβρίου 1503[2] στο Σεν Ρεμί της Προβηγκίας στη νότια Γαλλία και είχε τουλάχιστον άλλα 9 αδέρφια. Η οικογένεια του πατέρα του ήταν Εβραίοι, αλλά ο παππούς του Μισέλ ασπάστηκε τον καθολικισμό περίπου το 1455 και άλλαξε το όνομά του σε Πιέρ Νοστρεντάμ. Λίγα είναι γνωστά για την παιδική του ηλικία.
Όταν ήταν 15 ετών, ο νεαρός Νοστράδαμος μπήκε για σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Αβινιόν, ωστόσο μετά από ένα χρόνο αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη, όταν το Πανεπιστήμιο έκλεισε λόγω της εξάπλωσης της Μαύρης Πανώλης. Σύμφωνα με τον ίδιο, ταξίδεψε στην ύπαιθρο από το 1521 και για οκτώ χρόνια, μελετώντας τη θεραπεία μέσω βοτάνων. Το 1529, μετά από κάποια χρόνια ως φαρμακοτρίφτης, εισήχθη στο Πανεπιστήμιο του Μονπελιέ για σπουδές στην ιατρική, ωστόσο αποπέμφθηκε λόγω της πρότερης ιδιότητάς του, χειρωνακτικής εργασίας που αποκλειόταν από τους πανεπιστημιακούς νόμους. Ωστόσο, κάποιοι αργότερα τον αποκαλούσαν Δόκτορα.
Μετά την αποπομπή του, ο Νοστράδαμος συνέχισε να δουλεύει, μάλλον διατηρώντας την ιδιότητά του, και έγινε γνωστός για τη δημιουργία ενός "χαπιού από ρόδο" που φερόταν να προστατεύει από την πανώλη.
Γάμοι και θεραπείες
Το 1531, ο Νοστράδαμος προσκλήθηκε στην πόλη Αζάν από τον αναγεννησιακό λόγιο Julius Caesar Scaliger. Εκεί, παντρεύτηκε και απέκτησε δύο παιδιά. Το 1534, η οικογένειά του πέθανε, πιθανότατα από τη βουβωνική πανώλη, και ο Νοστράδαμος συνέχισε τα ταξίδια του στη Γαλλία και ίσως στην Ιταλία.
Κατά την επιστροφή του το 1545, συνέδραμε τον ιατρό Λουί Σερ στην καταπολέμηση κρούσματος πανώλης στη Μασσαλία και, στη συνέχεια, στην πόλη του, Σαλόν-ντε-Προβάνς, και στην πρωτεύουσα Αιξ-αν-Προβάνς. Τελικά, το 1547 εγκαταστάθηκε στη Σαλόν-ντε-Προβάνς, στην κατοικία που υφίσταται μέχρι σήμερα, και παντρεύτηκε μια πλούσια χήρα ονόματι Αν Πονσάρντ, με την οποία απέκτησε τρεις γιους και τρεις κόρες.
Αποκρυφισμός και προφητείες
Ύστερα από δεύτερο ταξίδι στην Ιταλία, ο Νοστράδαμος άρχισε να απομακρύνεται από την Ιατρική και να προσεγγίζει τον αποκρυφισμό. Ακολουθώντας τη "μόδα" της εποχής, έγραψε ένα αλμανάκ για το 1550, χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά το Νοστράδαμος, εκλατινισμένη μορφή του Νοστρεντάμ. Ενθαρρυμένος από την επιτυχία της έκδοσης αυτής, αποφάσισε να γράφει ετησίως ένα και περισσότερα αλμανάκ. Όλα μαζί, λέγεται ότι περιείχαν τουλάχιστον 6.338 προφητείες και 11 ετήσια ημερολόγια, τα οποία είχαν αρχική ημερομηνία την 1η Ιανουαρίου και όχι το Μάρτιο.
Κυρίως γι' αυτό το λόγο, ευγενείς κι άλλες επιφανείς προσωπικότητες σύντομα άρχισαν να ζητούν ψυχικές συμβουλές και ωροσκόπια από το Νοστράδαμο. Ωστόσο, δε σχεδίαζε ο ίδιος τους "γενέθλιους χάρτες" τους, όπως κάποιος αστρολόγος, αλλά τους ζητούσε: όταν αναγκαζόταν να το κάνει, τα αποτελέσματά του συχνά ήταν λανθασμένα.
Κάποια χρονική στιγμή, ξεκίνησε να γράφει ένα βιβλίο χιλίων περίπου γαλλικών τετράστιχων, τα οποία αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα των αχρονολόγητων προφητειών για τις οποίες είναι διάσημος μέχρι σήμερα. Νιώθοντας εκτεθειμένος απέναντι στο φανατικό θρησκευτικό κοινό, επινόησε μια μέθοδο για να αποκρύψει τη σημασία τους, χρησιμοποιώντας περίεργη αλλαγμένη σύνταξη, λογοπαίγνια κι ένα μείγμα γλωσσών, όπως αρχαία ελληνικά, ιταλικά, λατινικά και προβενσάλ.
Για τεχνικούς λόγους σχετικά με την έκδοσή τους σε τρεις τόμους, τα τελευταία 58 τετράστιχα του έβδομου "Αιώνα" δεν έχουν σωθεί σε καμιά υπάρχουσα έκδοση.
Τα τετράστιχα εκδόθηκαν σε ένα βιβλίο με τίτλο Les Propheties (Οι Προφητείες) και έγιναν δεκτά με ποικίλες αντιδράσεις. Κάποιοι πίστευαν ότι ο Νοστράδαμος ήταν υπηρέτης του Διαβόλου, απατεώνας ή τρελός, ενώ μέλη της ελίτ κοινωνίας της εποχής θεωρούσαν ότι τα τετράστιχά του ήταν θεόπνευστες προφητείες, βάσει των πηγών που ισχυριζόταν ότι χρησιμοποιούσε ο Νοστράδαμος.
Από τους μεγαλύτερους θαυμαστές του Νοστράδαμου ήταν η Αικατερίνη των Μεδίκων, βασίλισσα του Βασιλιά Ερρίκου Β' της Γαλλίας. Όταν είχε διαβάσει τα αλμανάκ του, το 1555, στα οποία υπαινισσόταν ανώνυμες απειλές εναντίον της βασιλικής οικογένειας, Η Αικατερίνη τον κάλεσε στο Παρίσι να εξηγήσει τα τετράστιχα και να σχεδιάσει τα ωροσκόπια των παιδιών της. Ο Νοστράδαμος ήταν υπό το φόβο του αποκεφαλισμού, αλλά μέχρι το θάνατό του το 1566, η Αικατερίνη τον έκανε Σύμβουλο και επίσημο βασιλικό Ιατρό.
Κάποιες πηγές για τη ζωή του Νοστράδαμου υποστηρίζουν ότι φοβόταν μήπως διωχθεί ως αιρετικός από την Ιερά Εξέταση. Ωστόσο, ούτε η προφητεία ούτε η αστρολογία ήταν τομείς που υπέπιπταν στις διώξεις της Ιεράς Εξέτασης, οπότε ο Νοστράδαμος θα κινδύνευε μόνο αν εξασκούσε μαγεία. Πράγματι, οι σχέσεις του με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ως προφήτης και θεραπευτής ήταν άψογες: η σύντομή φυλάκισή του στα τέλη του 1561 οφειλόταν στην έκδοση ενός αλμανάκ χωρίς την πρότερη άδεια επισκόπου, όπως όφειλε σύμφωνα με βασιλικό διάταγμα.
Τελευταία χρόνια και θάνατος
Ο Νοστράδαμος υπέφερε από ουρική αρθρίτιδα και, μέχρι το 1566, η πάθηση αυτή είχε εξελιχθεί σε οίδημα και δυσκόλευε αρκετά τη μετακίνησή του. Στα τέλη Ιουνίου, έγραψε τη διαθήκη του και την 1η Ιουλίου λέγεται ότι είπε στο γραμματέα του, Ζαν ντε Σαβινί, ότι "δε θα ζούσε μέχρι την επόμενη ανατολή". Την επόμενη ημέρα, αναφέρεται πως βρέθηκε νεκρός στο πάτωμα δίπλα στο κρεβάτι του.
Έργα
Τα Αλμανάκ του ήταν σίγουρα από τα πιο δημοφιλή έργα του: τα εξέδιδε ετησίως από το 1550 ως το θάνατό του.
Στις Προφητείες του, ο Νοστράδαμος συγκέντρωσε συλλογές σημαντικών και μακροχρόνιων προβλέψεών του. Ο πρώτος τόμος εκδόθηκε το 1555, ο δεύτερος το 1557 (με 289 πρόσθετα τετράστιχα) και η τρίτη έκδοση λέγεται πως βγήκε με 300 νέα τετράστιχα το 1558, αλλά στις μέρες μας σώζεται μονάχα ως τμήμα στην μεταθανάτια έκδοση που περιλαμβάνει τα Άπαντα του Νοστράδαμου, το 1568.
Ο Νοστράδαμος δεν ήταν μόνο μάντης, αλλά και επαγγελματίας θεραπευτής. Είναι γνωστό πως έγραψε τουλάχιστον δύο βιβλία σχετικά με την ιατρική επιστήμη: το ένα ήταν μια φερόμενη "μετάφραση" του Γαληνού και το άλλο είχε τίτλο Traité des fardemens]] και περιείχε περιγραφές των μεθόδων που χρησιμοποιούσε για να καταπολεμήσει την πανώλη, καθώς και της προετοιμασίας καλλυντικών.
Ένα χειρόγραφο γνωστό με τον τίτλο Ώρος Απόλλων υπάρχει επίσης στη δημοτική βιβλιοθήκη της Λυών και αποτελεί φερόμενη μετάφραση ενός αρχαίου ελληνικού έργου σχετικά με τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά βάσει μεταγενέστερων λατινικών εκδοχών. Όλες οι πηγές αποκλίνουν από τη σωστή ερμηνεία της αρχαίας αιγυπτιακής γραφής, η οποία αποκρυπτογραφήθηκε το 19ο αιώνα από το Ζαν-Φρανσουά Σαμπολιόν.
Μετά το θάνατό του, δημοφιλείς εξακολούθησαν να είναι μόνο οι Προφητείες του, καθώς η ασάφειά τους και η έλλειψη χρονολογιών αποτελούν έναυσμα για τη χρήση τους και τη μνημόνευσή τους σε κάθε μεγάλο ιστορικό γεγονός.
Οι πηγές του Νοστράδαμου
Ο Νοστράδαμος ισχυριζόταν ότι οι προβλέψεις του δε βασίζονταν στη φυσική αστρολογία, αλλά στον υπολογισμό των αστρικών και πλανητικών σωμάτων και της σχέσης που έχουν με τη Γη (judicial astrology). Κατηγορήθηκε ευρέως από επαγγελματίες αστρολόγους της εποχής για ανικανότητα, όπως και για το ότι υποστήριξε πως η "συγκριτική ωροσκοπία", η σύγκριση δηλαδή μελλοντικών πλανητικών σχηματισμών με σχηματισμούς που συνόδευαν γεγονότα του παρελθόντος, μπορούσε να προβλέψει το τι θα συμβεί στο μέλλον.
Μελέτες υποδεικνύουν πως μεγάλο τμήμα του προφητικού του έργου παραφράζει συλλογές αρχαίων εσχατολογικών προφητειών, κυρίως βασισμένες στη Βίβλο, συν αναφορές σε ιστορικά γεγονότα και ανθολογίες με αναφορές οιωνών και στη συνέχεια τις "προβάλλει" στο μέλλον με τη βοήθεια της τεχνικής που περιγράφηκε παραπάνω. Στην ίδια την αστρολογία αναφέρεται 41 φορές στους Αιώνες του: στο τελευταίο τετράστιχο, μάλιστα, του 6ου αιώνα επιτίθεται στους αστρολόγους.
Οι ιστορικές του πηγές περιλαμβάνουν αναγνωρίσιμα αποσπάσματα από το Λίβιο, το Σουητώνιο, τον Πλούταρχο και άλλους κλασικούς ιστορικούς της αρχαιότητας, καθώς και από Μεσαιωνικούς ιστορικούς σαν το Ζαν Φρουασάρ. Πολλές από τις αστρολογικές του αναφορές είναι παρμένες λέξη-προς-λέξη από το έργο του Richard Roussat Livre de l'estat et mutations des temps του 1549-60.
Μία από τις μεγαλύτερες πηγές του για τις προφητείες ήταν το Βιβλίο των Θαυμάτων (λατινικά:Mirabilis liber) του 1522, το οποίο γνώρισε ιδιαίτερη επιτυχία και επανεκδόθηκε. Ωστόσο, η επιρροή του δεν κράτησε για πολύ, κυρίως λόγω του ότι ήταν γραμμένο στα λατινικά, με γοτθική γραμματοσειρά και πολλές δυσνόητες συντομογραφίες. Ο Νοστράδαμος ήταν από τους πρώτους που (αντ)έγραψε αυτές τις προφητείες στα γαλλικά, κάτι που εξηγεί και γιατί αποδίδονται σε αυτόν.
Επιπλέον, άντλησε περιεχόμενο από το έργο De honesta disciplina[11], το οποίο περιείχε αποσπάσματα από το έργο του Μιχαήλ Ψελλού Περί Δαιμόνων και το έργο του νεοπλατωνιστή Ιάμβλιχου Περί των Αιγυπτίων Μυστηρίων, σχετικά με τη μαγεία των Ασσυρίων και των Χαλδαίων.
Μόλις το 17ο αιώνα άρχισε να παρατηρείται το ότι ο Νοστράδαμος στηριζόταν σε προγενέστερες, κυρίως κλασικές, πηγές. Εξάλλου, και ο ίδιος πολύ συχνά αρνούνταν το χαρακτηρισμό "προφήτης"
Συνεπώς, είναι αμφίβολο αν ο Νοστράδαμος χρησιμοποιούσε κάποιες ιδιαίτερες μεθόδους για να εισέλθει σε κατάσταση έκστασης εκτός από αυτοσυγκέντρωση, διαλογισμό και ύπνωση: οι υπόλοιπες εικασίες βασίζονται κυρίως στην απλοϊκή-κατά λέξη ερμηνεία των δυο πρώτων τετράστιχών του.
Ερμηνείες
Τα περισσότερα από τα τετράστιχα αφορούν καταστροφές, όπως λιμούς, σεισμούς, πλημμύρες, πολέμους, εισβολές, επιθέσεις, μάχες και δολοφονίες. Ορισμένα τετράστιχα αναφέρονται σε ένα συγκεκριμένο πρόσωπο ή σε μικρή ομάδα ατόμων, ενώ άλλα σε μια ή περισσότερες πόλεις σε διαφορετικές χώρες.
Κοινό επαναλαμβανόμενο μοτίβο είναι η εισβολή μουσουλμανικών δυνάμεων στην Ευρώπη από την Ανατολή και το Νότο με αρχηγό τον Αντίχριστο, κάτι που αντανακλά τις τότε εισβολές των Οθωμανών και προγενέστερα των Σαρακηνών, μέσα στο γενικότερο πλαίσιο ενός υποτιθέμενου επικείμενου τέλους του κόσμου, πεποίθηση που ώθησε στη συγγραφή πληθώρας εσχατολογικών κειμένων εκείνη την περίοδο.
Εναλλακτικές απόψεις
Οι προφητείες του Νοστράδαμου ήταν διατυπωμένες με τέτοιο τρόπο, που μπορούσαν να δεχθούν πολλών ειδών ερμηνείες. Γι' αυτό το λόγο έχουν εκφραστεί πολλές και εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους απόψεις, από στη λογοτεχνία μέχρι το Διαδίκτυο. Μία από της προφητείες του Νοστράδαμου ήταν η ακόλουθη:
"Από απλός στρατιώτης θα κυβερνήσει την αυτοκρατορία. Θα αλλάξει τον κοντό μανδύα με μακρύ. Ικανός στα όπλα θα φανεί λιγότερο ικανός στα ζητήματα της εκκλησίας. Θα εξυψώνει ή θα καταπιέζει τους μικρούς όπως του αρέσει".
Οι περισσότεροι ερμηνευτές πιστεύουν πως το τετράστιχο αυτό προφητεύει την εμφάνιση του Ναπολέοντα. Άλλοι όμως ισχυρίζονται πως ταιριάζει και στον Όλιβερ Κρόμγουελ, τον Αδόλφο Χίτλερ ή τον Μπενίτο Μουσολίνι.
Εν τούτοις σε μερικές από τις προφητείες του ο Νοστράδαμος ήταν ακριβολόγος. Έτσι προφήτεψε ότι:
"Στο έτος 1727 ο βασιλιάς της Περσίας θα νικηθεί από αυτούς από την Αίγυπτο".
Κατά τους ερμηνευτές, "αυτοί από την Αίγυπτο" είναι οι Οθωμανοί, γιατί η Αίγυπτος αποτελούσε κάποτε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Και είναι αλήθεια ότι το 1727 οι Οθωμανοί νίκησαν τους Πέρσες.
Μία άλλη από τις περίφημες προφητείες του έλεγε:
"Η κυβέρνηση θα κηρύξει ένοχο το βασιλιά. Η βασίλισσα θα καταδικαστεί σε θάνατο από τους δικαστές που θα διαλεχτούν με κλήρο. Οι ίδιοι δικαστές θα αρνηθούν τη ζωή και στο γιο της".
Το 1792 οι αρχηγοί της Γαλλικής Επανάστασης αποκεφάλισαν το βασιλιά Λουδοβίκο ΙΣΤ' της Γαλλίας και την Μαρία Αντουανέτα. Ο γιος του πέθανε στη φυλακή. Εκείνο που δίνει ιδιαίτερη σημασία σ' αυτή την προφητεία είναι πως η Μαρία Αντουανέτα ήταν η μόνη βασίλισσα που καταδικάστηκε από δικαστές επιλεγμένους με κλήρο και ότι την εποχή του Νοστράδαμου δεν υπήρχαν ένορκοι.
Έτσι, οι οπαδοί του Νοστράδαμου υποστηρίζουν ότι οι Προφητείες είναι αυθεντικές κι ότι ο Νοστράδαμος ήταν πραγματικός προφήτης. Αν και δε συμφωνούν μεταξύ τους ως προς τι και για πότε το προέβλεψε, συμφωνούν για την πρόβλεψη κάποιων γεγονότων και ιστορικών φυσιογνωμιών, όπως η Μεγάλη Φωτιά του Λονδίνου, η Γαλλική Επανάσταση, ο Ναπολέων Βοναπάρτης και ο Αδόλφος Χίτλερ, οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι και οι πυρηνικές καταστροφές στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.
Από την άλλη πλευρά, οι αμφισβητίες των προφητειών λένε πως η τέχνη του Νοστράδαμου ήτανε να διατυπώνει τις προφητείες του έτσι ώστε να ταιριάζουν σε πολλών ειδών περιστατικά και ότι με τον τρόπο αυτό κατάφερε να μπει στη βασιλική αυλή και να πάρει τη φήμη του μεγάλου προφήτη. Και για να βεβαιώσουν τα λεγόμενά τους αναφέρουν πως ο Νοστράδαμος έκανε στον καιρό του ένα μεγάλο προφητικό λάθος. Είχε προφητέψει πως ο βασιλιάς Κάρολος Θ' θα γινότανε 90 χρόνων αλλά τελικά πέθανε στα 24 χρόνια του. Επιπλέον, υπάρχουν και ακραίες ακαδημαϊκές απόψεις, όπως του Ζακ Αλμπρόν, που υποστηρίζουν ότι οι Προφητείες του Νοστράδαμου είναι μεταχρονολογημένες κριτικές πολιτικών και ιστορικών γεγονότων. Ότι δηλαδή κάποια τετράστιχα γράφτηκαν μετά από κάποιο συμβάν και απλώς στην έκδοση αναφέρονται με άλλη χρονολογία. Όμως οι περισσότεροι ειδικοί απορρίπτουν αυτή την άποψη.
Τέλος, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η δημοφιλία του Νοστράδαμου ως προφήτη πηγάζει σε μεγάλο βαθμό από σύγχρονους υποστηρικτές του, οι οποίοι συνταιριάζουν τα λεγόμενά του με γεγονότα που είτε έχουν ήδη συμβεί είτε είναι τόσο προφανή, ώστε να είναι αναπόφευκτα, κάτι που θα μπορούσε να αποκληθεί ως μεταπρόγνωση.
Σύγχρονη κουλτούρα
Οι προφητείες του Νοστράδαμου επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τη σύγχρονη κουλτούρα τον 20ό και 21ό αιώνα. Αποτέλεσαν το αντικείμενο πολυάριθμων βιβλίων, φανταστικής λογοτεχνίας ή μη, ενώ και η ζωή του Νοστράδαμου αποτέλεσε έμπνευση για κινηματογραφικές ταινίες και τα έργα του συνεχίζουν να απασχολούν το ενδιαφέρον των ΜΜΕ.
Επίσης, υπήρξαν αρκετές γνωστές φάρσες μέσω Διαδικτύου (internet hoaxes), όπου διαδίδονταν ως πραγματικά διάφορα πλαστά τετράστιχα στο ύφος του Νοστράδαμου: τα πιο γνωστά παραδείγματα αφορούν την κατάρρευση του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου στις Επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001
De Siris