Ευανθία Καΐρη
Η Ευανθία Καΐρη (αδερφή του Θεόφιλου Καΐρη) γεννήθηκε στις 2 Αυγούστου 1799
στην Άνδρο και πέθανε στις 8 Αυγούστου 1866, ήταν λόγια των επαναστατικών χρόνων
και πρόδρομος του φεμινιστικού κινήματος στη χώρα μας
Ήταν το προτελευταίο από τα οκτώ παιδιά του Νικολάκη Τωμάζου Καΐρη και της
συζύγου του Ασημίνας. Σε πολύ μικρή ηλικία ακολούθησε τη μητέρα της στο Αϊβαλή
όπου από καιρό είχε εγκατασταθεί ο θείος της Σωφρόνιος Καμπανάκης ο οποίος ήταν
εφημέριος του ναού του Αγίου Γεωργίου. Όταν ο Θεόφιλος (που ήταν υπό την
προστασία του Σωφρόνιου) επέστρεψε το 1809 από το Παρίσι, όπου σπούδαζε κοντά
στον Κοραή, ανέλαβε αμέσως τη μόρφωση της. Σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα
η Ευανθία είχε μυηθεί στους αρχαίους συγγραφείς, στα ανώτερα μαθηματικά, στη
φιλοσοφία καθώς και σε ξένες γλώσσες (Γαλλικά, Ιταλικά).
Όταν έγινε δεκαπέντε χρόνων ξεκίνησε αλληλογραφία με τον Κοραή και του
ζήτησε να της στείλει κάποιο βιβλίο για να το μεταφράσει στα Ελληνικά. Το 1821,
με το ξέσπασμα της επανάστασης, η οικογένεια επέστρεψε εσπευσμένα στην πατρίδα,
αλλά ο Καΐρης έφυγε σχεδόν αμέσως για να πολεμήσει και αργότερα για να παραστεί
ως πληρεξούσιος της Άνδρου σε διάφορες συνελεύσεις. Από τότε άρχισε η πυκνή
αλληλογραφία της Ευανθίας με τον Θεόφιλο που συνεχίστηκε ως το 1844 όταν ο
τελευταίος επέστρεψε στο νησί.
Το 1824 η Ευανθία πήγε να μείνει με τον άλλο αδερφό της (Δημήτριο) στη Σύρο
και έμεινε εκεί μέχρι το 1839 οπότε επέστρεψε στην Άνδρο και παρέμεινε στο
οικογενειακό της σπίτι μαζί με την οικογένεια του Δημητρίου μέχρι το θάνατό
της.
Στη Σύρο γνώρισε τον Αλέξανδρο Σούτσο που έγγραψε αρκετά επαινετικά σχόλια
γι’ αυτήν. Η Ευανθία έζησε μια εξαιρετικά περιορισμένη ζωή. Οι επαφές της με
άλλους λόγιους και οι σχέσεις της έξω από το οικογενειακό της περιβάλλον ήταν
σχεδόν ανύπαρκτες. Το ίδιο ίσχυε και για τις σχέσεις της με το άλλο φύλο παρόλο
που υπάρχουν ενδείξεις ότι ήταν εμφανίσιμη (ένας Αμερικανός που έζησε στη Σύρο
σχολίασε την εμφάνισή της ως “a fine looking woman”). Θα μπορούσε να εικάσει
κανείς ότι είχε ασπαστεί τη θεοσέβεια (τη θρησκεία που είχε ιδρύσει ο αδερφός
της), που επέτρεπε το γάμο μόνο μεταξύ των οπαδών της. Αν και δεν υπάρχουν
ιστορικά στοιχεία που να το επιβεβαιώνουν, εντούτοις ορισμένα γεγονότα
προσφέρουν ενδείξεις που συνηγορούν με
αυτήν την υπόθεση, όπως π.χ. η ταφή της, που σύμφωνα με μεταγενέστερες
πληροφορίες έγινε χωρίς θρησκευτική τελετή, ή το ακόλουθο περιστατικό που
αναδεικνύει ταυτόχρονα τη νοσηρή σκέψη και τη μικρότητα της εξουσίας εκείνης
της εποχής:
Κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής της άρχισε να παραδίδει ιδιωτικά μαθήματα
σε μερικά κορίτσια επειδή αντιμετώπιζε σοβαρές οικονομικές δυσκολίες. Οι αρχές
όμως πολύ σύντομα έβαλαν τέλος σ’ αυτήν τη δραστηριότητα (επειδή προφανώς
φοβόντουσαν ότι θα προσπαθούσε να προσηλυτίσει της μαθήτριές της).
Η Ευανθία Καΐρη και η δουλειά της είναι απόρροια του ευρωπαϊκού διαφωτισμού
με τον οποίο ήρθε σε επαφή μέσω του Κοραή και του αδερφού της Θεόφιλου. Το Φεβρουάριο
του 1820 ο Κοραής έστειλε στον τελευταίο την έκδοση του Μάρκου Αυρηλίου που
περιλάμβανε ένα ρητορικό κείμενο γραμμένο από τον Antoine-Leonard Thomas που η
Ευανθία μετάφρασε με μεγάλη επιτυχία ύστερα από δύο χρόνια. Ήδη το 1820 είχε
μεταφράσει και εκδώσει το Conseils a ma fille (συμβουλές προς την θυγατέρα μου)
του Jean-Nicolas Bouilly. Στον πρόλογό του έργου επέλεξε να περιλάβει τις
νουθεσίες που προσπάθησε να της διδάξει ο Κοραής μέσω των επιστολών του, για να
γίνουν κτήμα όλων των Ελληνίδων.
Ένα άλλο κείμενο που μετέφρασε αργότερα ήταν το Traité de l’ éducation des filles του Fénelon. Η πνευματική της
συγκρότηση και η προσωπικότητα της που ήταν ήδη ολοκληρωμένη το 1825 (ένα
κρίσιμο έτος για την επανάσταση), εκδηλώθηκε με τη σύνταξη μίας δημόσιας επιστολής
με τίτλο Επιστολή Ελληνίδων τινών προς Φιλελληνίδας που μεταφράστηκε στα
Αγγλικά από τον φιλέλληνα George Lee. Στην επιστολή αυτή η Ευανθία καταγγέλλει
με μεγάλο θάρρος στις φιλελληνίδες την εχθρική στάση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων
και ζητά από όλες τις Ελληνίδες να την προσυπογράψουν. Με την παρέμβαση αυτή
εισέρχεται δυναμικά στην πνευματική δημόσια σφαίρα και από τούτη τη θέση
προσπαθεί να βοηθήσει την πατρίδα της που βρίσκεται σε κίνδυνο.
Με τον όρο «Δημόσια σφαίρα» ο Habermas εννοεί τη νεοεμφανισθείσα κατά τον
δέκατο όγδοο αιώνα εξουσία της διανόησης που εκπροσωπούσαν οι σύλλογοι,
διάφορες ανθρωπιστικές εταιρείες, οι ποικίλες πολιτικές και πολιτισμικές
παρεμβάσεις που δημοσιοποιούνταν μέσω του τύπου, αλλά και τα λεγόμενα
πνευματικά σαλόνια στα οποία διοργανώνονταν συζητήσεις γύρω από διάφορα θέματα
με τη συμμετοχή πολλών διανοουμένων του διαφωτισμού.
Το 1826, λίγους μήνες μετά την πτώση του Μεσολογγίου, δημοσίευσε το
Νικήρατο, ένα θεατρικό έργο (το πρώτο πρωτότυπο γυναικείο έργο της νεότερης Ελλάδας) που εμπνεύστηκε από την ηρωική έξοδο των
κατοίκων της πόλης. Είναι προφανές ότι με τη συγγραφή του Νικήρατου (που
αποτίνει φόρο τιμής στις ηρωικές γυναίκες του Μεσολογγίου και προσπαθεί να
δημιουργήσει πρότυπα ηθικής συμπεριφοράς εξαίροντας τις αρετές του κεντρικού
ήρωα) έχει φτάσει στην αποκορύφωση της πνευματικής της ωρίμανσης. Το έργο (του
οποίου ένα μέρος μεταφράστηκε στα Ιταλικά) θα της χαρίσει τη γενική αναγνώριση
και τον τίτλο της δέκατης μούσας. Ύστερα από μερικά χρόνια έγγραψε και ένα άλλο
σύντομο έργο με τίτλο Η προσωποποιία Ελλάς, που δεν δημοσίευσε ποτέ επειδή
περιείχε επικριτικά σχόλια για διάφορα πολιτικά γεγονότα της εποχής.
Ο πραγματικός χαρακτήρας και τα πνευματικά προσόντα της Καΐρη γίνονται
καλύτερα κατανοητά μέσα από την ιδιωτική της αλληλογραφία, γιατί στα κείμενα
αυτά εκφράζεται χωρίς αναστολές και φόβους. Εκεί αναδεικνύεται μία γυναίκα
μαχητική, με κοινωνική συνείδηση, με συμμετοχή στα δρώμενα, πατριωτική δράση,
ορθή κρίση και καθαρή σκέψη. Αν και η Ευανθία έζησε σε μία εποχή που το σύνολο
σχεδόν των γυναικών δεν είχε ούτε καν στοιχειώδεις γνώσεις γραφής και
ανάγνωσης, εντούτοις με το έργο της άνοιξε νέους δρόμους για τις Ελληνίδες,
δρόμους που ακολούθησαν και διεύρυναν οι επόμενες γενιές λόγιων γυναικών.
De Siris