Έντβαρτ
Μουνκ
Ο Έντβαρτ
Μουνκ ήταν Νορβηγός ζωγράφος, που ανήκει στους προδρόμους του εξπρεσιονισμού.
Γεννήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 1863 στο χωριό Άνταλσμπρουκ της Νορβηγίας και
μεγάλωσε στο Όσλο. Πέθανε στις 23 Ιανουαρίου 1944 στο Όσλο. Το πιο γνωστό του έργο
είναι «Η Κραυγή».
Οικογένεια και πρώτα χρόνια
Γονείς του
Μουνκ ήταν ο Christian Munch, γιατρός και ιατρικός ανώτερος υπάλληλος, και η
Laura Cathrine Bjølstad, οι οποίοι είχαν παντρευτεί το 1861. Είχε μια
μεγαλύτερη αδελφή, την Johanne Sophie (γεννημένη το 1862), και τρία μικρότερα
αδέρφια, τους Peter Andreas (1865), Laura Cathrine (1867), και Inger Marie
(1868). Ήταν απόγονος του ζωγράφου Γιάκομπ Μουνκ (Jacob Munch) (1776-1839) και
του ιστορικού Peter Andreas Munch (1810-1863).
Η οικογένεια
μετακόμισε στην πόλη Χριστιανία (σημερινό Όσλο) το 1864, όταν ο Christian Munch
διορίστηκε ως ιατρικός ανώτερος υπάλληλος στο φρούριο του Akershus. Η Laura
Cathrine πέθανε από φυματίωση το 1868, όπως και η αγαπημένη αδελφή του Johanne
Sophie Munch το 1877. Ο πατέρας του πέθανε επίσης νέος, το 1889. Μετά από το
θάνατο της μητέρας τους, τα μικρότερα αδέρφια του Μουνκ ανατράφηκαν από τον
πατέρα τους, που ενστάλαξε στα παιδιά του έναν βαθιά ριζωμένο φόβο λέγοντάς
τους επανειλημμένα ότι εάν αμαρτήσουν με οποιαδήποτε τρόπο, θα καταδικάζονταν
στην Κόλαση χωρίς πιθανότητα συγχώρεσης. Μια από τις νεώτερες αδελφές του Μουνκ
διαγνώστηκε με διανοητική ασθένεια σε νεαρή ηλικία. Ο ίδιος ήταν επίσης συχνά
άρρωστος. Από τα πέντε αδέρφια, μόνο ο Peter Andreas παντρεύτηκε, αλλά πέθανε
μερικούς μήνες μετά το γάμο. Ο Μουνκ θα έγραφε αργότερα:
Kληρονόμησα
δύο από τους πιο φοβερούς εχθρούς της ανθρωπότητας – την κληρονομιά της
φυματίωσης και της παραφροσύνης – η ασθένεια, η τρέλα και ο θάνατος ήταν οι
μαύροι άγγελοι που στάθηκαν στο λίκνο μου.
Μελέτες και επιρροές
Το 1879 ο
Μουνκ εγγράφηκε σε τεχνικό κολλέγιο, με θέμα μελέτης την εφαρμοσμένη μηχανική,
αλλά διέκοψε τις σπουδές του λόγω συχνών ασθενειών. Το 1880, άφησε το κολλέγιο
για να γίνει ζωγράφος. Το 1881, εγγράφηκε στο βασιλικό σχολείο τέχνης και
σχεδίου της Κριστιάνια. Οι δάσκαλοί του ήταν ο γλύπτης Julius Middelthun και ο
ζωγράφος Christian Krohg.
Ενώ
επηρεάζεται καλλιτεχνικά από τους μετα-ιμπρεσσιονιστές, ο Μουνκ είναι
συμβολιστικός σε περιεχόμενο, απεικονίζοντας μια κατάσταση του μυαλού παρά μια
εξωτερική πραγματικότητα. Ο Μουνκ υποστήριξε ότι ο ιδιωματισμός των
ιμπρεσσιονιστών δεν ταίριαξε στην τέχνη του. Δεν αποσκοπούσε στην απεικόνιση
μιας τυχαίας στιγμής της πραγματικότητας, αλλά σε καταστάσεις που υπάρχει
έντονο συναισθηματικό περιεχόμενο και εκφραστική ενέργεια. Υπολόγιζε προσεκτικά
τις συνθέσεις του για να δημιουργήσει μια ανήσυχη, τεταμένη ατμόσφαιρα.
Ωριμότητα
Τα μέσα της
έκφρασης του Μουνκ εξελίσσονται καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του. Στα 1880, ο
ιδιωματισμός του ήταν και φυσιοκρατικός, όπως μπορεί να δει κανείς στο
"Πορτρέτο του Ηans Jaeger", αλλά και ιμπρεσσιονιστικός, όπως φαίνεται
στο "Rue Lafayette". Το 1892, ο Μουνκ διατύπωσε τον χαρακτηριστικό
του, πρωτότυπο συνθετο-αισθητισμό, όπως βλέπουμε στη "Mελαγχολία",
στην οποία το χρώμα είναι το "φορτωμένο" στοιχείο. Tο 1893
δημιούργησε την "Κραυγή", το διασημότερο έργο του.
Κατά τη
διάρκεια της δεκαετίας του 1890 o Μουνκ υιοθέτησε ένα ρηχό εικονογραφικό στυλ,
ελάχιστο σκηνικό για τις φιγούρες του. Δεδομένου ότι οι πόζες του επιλέγονται
για να παραγάγουν τις πιο πειστικές εικόνες των καταστάσεων του μυαλού και
ψυχολογικών καταστάσεων (Ashes), οι φιγούρες μεταδίδουν μια μνημειακή, στατική
ποιότητα. Οι φιγούρες του Μουνκ εμφανίζονται σαν να διαδραματίζουν ρόλους στο
σανίδι ("Death in the Sick Chamber"), των οποίων η παντομίμα των
σταθερών στάσεων δηλώνει τις διάφορες συγκινήσεις. Δεδομένου ότι κάθε
χαρακτήρας ενσωματώνει μια ενιαία ψυχολογική διάσταση, όπως στην
"Κραυγή", οι άνδρες του και οι γυναίκες εμφανίζονται πιο συμβολικοί
από ρεαλιστικοί.
Το 1892, η
ένωση των καλλιτεχνών του Βερολίνου προσκάλεσε τον Μουνκ στην Έκθεση του
Νοεμβρίου. Τα έργα του προκάλεσαν πικρή διαμάχη και μετά από μια εβδομάδα η
έκθεση έκλεισε. Στο Βερολίνο, τότε κέντρο του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ο Μουνκ
ενσωματώθηκε σε έναν διεθνή κύκλο συγγραφέων, καλλιτεχνών και κριτικών,
συμπεριλαμβανομένου του Σουηδού δραματουργού Αύγουστου Στρίντμπεργκ.
Στην αλλαγή
του αιώνα, ο Μουνκ πειραματίστηκε με ποικίλα νέα μέσα (φωτογραφία, λιθογραφία
και ξυλογραφία), επαναλαμβάνοντας σε πολλές περιπτώσεις τα παλαιότερα
καλολογικά στοιχεία του. Ένας από τους μεγάλους υποστηρικτές του στο Βερολίνο
ήταν ο Βάλτερ Ράτεναου, αργότερα υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, ο οποίος
συνέβαλε πολύ στην επιτυχία του.
Το φθινόπωρο
του 1908 η αδυναμία του Μουνκ, συνδεδεμένη με την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ,
άρχισε να γίνεται πιο οξεία. Βασανιζόμενος από τις παραισθήσεις του και από
μανία καταδίωξης, εισήχθη στην κλινική του Dr. Daniel Jacobson. Η θεραπεία στην
οποία υποβλήθηκε ο Μουνκ για τους επόμενους οκτώ μήνες περιελάμβανε δίαιτα και
"ηλέκτριση" (μια τότε μοντέρνα θεραπεία για τα νευρικά συμπτώματα,
που δεν πρέπει να συγχέεται με το ηλεκτροσόκ). Η παραμονή του Μουνκ στο
νοσοκομείο σταθεροποίησε την προσωπικότητά του και μετά την επιστροφή του στη
Νορβηγία το 1909 παρουσίασε περισσότερο ενδιαφέρον για τα θέματα φύσης· η
εργασία του έγινε πιο ζωηρόχρωμη και λιγότερο απαισιόδοξη.
Τα τελευταία χρόνια
Στη δεκαετία
του '30 και τη δεκαετία του '40, οι Ναζί θεώρησαν τα έργα του "εκφυλισμένη
τέχνη" και αφαίρεσαν τη δουλειά του από τα γερμανικά μουσεία. Ο Μουνκ
πληγώθηκε βαθιά, καθώς είχε αρχίσει να αισθάνεται τη Γερμανία σαν την δεύτερη
πατρίδα του.
Έχτισε ένα
στούντιο και ένα σπίτι στο κτήμα Ekely στο Skøyen του Όσλο, όπου και πέρασε τις
τελευταίες δεκαετίες της ζωής του. Πέθανε εκεί στις 23 Ιανουαρίου 1944, έναν
μήνα μετά από τα 80ά γενέθλιά του.
Από το σάπιο σώμα μου θα ανθίσουν λουλούδια και θα είμαι μέσα τους και
αυτή είναι η αιωνιότητα. - Edvard Munch
De Siris