Ηλίας Πετρόπουλος
Ο Ηλίας Πετρόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1928 και πέθανε στις 3 Σεπτεμβρίου 2003. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι το 1973. Πνεύμα ανήσυχο και ερευνητικό, πολέμιος των ακαδημαϊκών και του κατεστημένου, ο Πετρόπουλος ήταν ο πρώτος λαογράφος στην Ελλάδα που ασχολήθηκε με το περιθώριο και κατέγραψε πρόσωπα και πράγματα περιφρονημένα από την επίσημη ιστορία της χώρας του.
Έζησε από κοντά ρεμπέτες, αλήτες, μάγκες, πόρνες και ομοφυλόφιλους, φυλακισμένους,συμμορίτες και καταδιωκόμενους, που έγιναν οι 'ήρωες' των βιβλίων του. Ακάματος συγγραφέας και ερευνητής έγραφε μέχρι το 2003 που πέθανε από καρκίνο. Σύμφωνα με τη διαθήκη του, το πτώμα του αποτεφρώθηκε και οι στάχτες του πετάχτηκαν στον υπόνομο.
Τα βιβλία του έχουν συχνά τη μορφή της μελέτης ή της μονογραφίας ενώ πολλά αποτελούν συλλογές άρθρων παρεμφερούς θεματικής, είτε αδημοσίευτων, είτε δημοσιευμένων σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής. Ο Ηλίας Πετρόπουλος έγινε γνωστός στο πλατύ κοινό με το βιβλίο του Το εγχειρίδιο του καλού κλέφτη που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1979 από τον εκδοτικό οίκο Νεφέλη ενώ αναμφισβήτητη είναι και η αξία της πρώτης ρεμπετολογικής μελέτης στην Ελλάδα που ακόμα και σήμερα αποτελεί σημείο αναφοράς για τη μελέτη του ρεμπέτικου-τροπου ζωης του περιθωριου-, τα Ρεμπέτικα τραγούδια (Αθήνα 1968), τα οποία εκδόθηκαν πολλάκις έκτοτε, με αρκετές προσθήκες και βελτιώσεις. Άλλα του έργα είναι τα Καλιαρντά (Αθήνα 1971), Kiosque grec, La Voiture grecque, Cages d'oiseaux, Moments en Grèce (Το ελληνικό περίπτερο, Αυτοκίνητο, Κλουβιά πουλιών και Στιγμές στην Ελλάδα) που εκδόθηκαν στο Παρίσι το 1976 καθώς και Ο τούρκικος καφές εν Ελλάδι (Αθήνα 1979), Το μπουρδέλο (Αθήνα 1980), Θεσσαλονίκη: η μνήμη μιας πόλης (Παρίσι 1982), Πτώματα, πτώματα, πτώματα (Αθήνα 1988), Ο μύσταξ (Αθήνα 1989), Ρεμπετολογία (Αθήνα 1990) και το τελευταίο βιβλίο εμπνευσμένο από τη μόδα του στρινγκ, πιστό στο στυλ Πετρόπουλου, Ο κουραδοκόφτης.
Ανάμεσα στα έργα του, είναι ακόμα το πασίγνωστο Το άγιο χασισάκι, Υπόκοσμος και Καραγκιόζης, Ιστορία της Καπότας, Καπανταήδες και μαχαιροβγάλτες, καθώς και το τελευταίο του που κυκλοφόρησε το 2003, οι Παροιμίες του υπόκοσμου. Ο Ηλίας Πετρόπουλος έγραψε μονογραφίες για τους ζωγράφους Μοσχίδη, Πεντζίκη, Τέτση, Σικελιώτη και τους γελοιογράφους Μποστ και Καναβάκη. Το 1966 εξέδωσε το βιβλίο του Ελύτης, Μόραλης, Τσαρούχης.
Τα τρία ποιητικά έργα του Πετρόπουλου ακολουθούν την ίδια οπτική που διαφαίνεται σε όλο του το έργο. Έτσι, στην σκληρή και ασυνήθιστή του ποίηση, συναντάμε τον ίδιο ανατρεπτικό χαρακτήρα - πλην όμως εδώ μας παρουσιάζεται ο όχι χωρίς τρυφερές στιγμές συναισθηματικός του κόσμος. Το τελευταίο βιβλίο ήταν το Ποτέ και τίποτα και εκδόθηκε στην Αθήνα το 1993. Το 2000 κυκλοφόρησαν ποιήματα από αυτή τη συλλογή, μελοποιημένα από την Μαρίνα Καναβάκη, σε άλμπουμ με τον ομώνυμο τίτλο.
Ο Πετρόπουλος λογοκρίθηκε και καταδικάστηκε τέσσερις φορές από τα ελληνικά δικαστήρια για τον αναρχικό,μηδενιστικό χαρακτήρα των γραπτών του. Για το βιβλίο του Τα ρεμπέτικα τραγούδια, που δεν έφερε σφραγίδα λογοκρισίας, η χούντα τον καταδίκασε σε πεντάμηνη φυλάκιση το 1968, όπως και για τα Καλιαρντά το 1972 και για το κείμενό του Σώμα, που δημοσίευσε στο περιοδικό Τραμ. Το 1972 διεκδίκησε και πέτυχε να αποκτήσει αστυνομική ταυτότητα η οποία ανέγραφε στο θρήσκευμα «άθεος». Μέχρι το 1998 —δηλαδή για πάνω από 25 χρόνια και μέχρι τα 70 του— εκκρεμούσε εναντίον του καταδίκη σε φυλάκιση για προσβολή της θρησκείας[1]. Κουρασμένος από το κυνηγητό και απογοητευμένος, μετακόμισε στο Παρίσι το 1975, από όπου συνέχισε ασταμάτητα να γράφει βιβλία για την Ελλάδα.
Επίμονος ερευνητής των λαϊκών φραστικών επινοήσεων αλλά και πιστός στην πολυτονική γραφή, συστηνόταν ως λαογράφος και έψεγε με το ύφος του τον καθωσπρεπισμό του «πολιτικά ορθού». Το έργο του αναδίδει μια αίσθηση καθολικού ανθρώπου. Δεν θα ήταν υπερβολή να τον χαρακτηρίσουμε ιστορικό, λαογράφο, γλωσσολόγο, εικαστικό καλλιτέχνη (έχει εικονογραφήσει αρκετά βιβλία του με σκίτσα και κολλάζ), φωτογράφο - εν τέλει έναν ελευθέριο στοχαστή-ερευνητή που το έργο του αξίζει ευρύτερης προσοχής. Τα περίπου 80 βιβλία του αποτελούν καταθέσεις έρευνας και μελέτης του λαϊκού μας υποπολιτισμού, ενώ πολλές φορές εξερευνά θέματα ταμπού ή περιθωριακά (χασίς, ρεμπέτικο, υπόκοσμος, πορνεία, σεξουαλικότητα, φυλακή).
Στα 40 χρόνια της συγγραφικής του δραστηριότητας, ο Ηλίας Πετρόπουλος, ο οποίος πέθανε στις 3 Σεπτεμβρίου 2003 στο Παρίσι, δημοσίευσε 80 βιβλία και πάνω από χίλια άρθρα. Kατά τον θάνατό του, ζήτησε να αποτεφρωθεί και οι στάχτες του να πεταχτούν στον υπόνομο. Με βασικό άξονα ό,τι ο ίδιος αποκάλεσε «λαογραφία του άστεως», το έργο του καταγράφει δομές, θεσμούς, τρόπους έκφρασης και αντικείμενα της ελληνικής λαϊκής υποκουλτούρας. Το ανέκδοτο έργο του είναι τεράστιο, μέρος του οποίου είναι λεξικογραφικό. Το «Υπο–Λεξικό», το «Λεξικό του πολιτικού λόγου», το «Ονοματολεξικό» και τα «Φλοράδικα» περιμένουν τη μεταθανάτια επιμέλεια και δημοσίευσή τους.
Το 2005 κυκλοφόρησε το ντοκυμαντέρ "Ηλίας Πετρόπουλος - Ένας κόσμος υπόγειος", διάρκειας 61', σκηνοθεσίας Καλλιόπης Λεγάκη, στο οποίο συντελεστές ήταν και ο ίδιος ο Πετρόπουλος λίγο πριν το θάνατό του.
Το 2006 κυκλοφόρησε το βιβλίο "Ελλάδος Κοιμητήρια", ενώ το 2009 δημοσιεύτηκε στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία μια συνέντευξη του συγγραφέα όπου σχολιάζει μεταξύ άλλων τον κατα την άποψη του ελληνικό εθνικισμό
Εργογραφία
Πεζά
"Εγχειρίδιον του Καλού Κλέφτη" (εκδ.Νεφέλη-1979)
"Πτώματα,πτώματα,πτώματα..." (εκδ. Νεφέλη-1989)
"Η μυθολογία του Βερολίνου" (εκδ. Νεφέλη-1982)
Υπόκοσμος
"Ρεμπέτικα Τραγούδια" (εκδ. Κέδρος-1979)
"Ρεμπετολογία" (εκδ. Κέδρος-1968)
"Τα Μικρά Ρεμπέτικα" (εκδ. Νεφέλη-1968)
"Το Άγιο Χασισάκι" (εκδ. Νεφέλη-1987)
"Της Φυλακής" (εκδ. Νεφέλη-1975)
"Το Μπουρδέλο" (εκδ. Νεφέλη-1980)
"Υπόκοσμος και Καραγκιόζης" (εκδ. Γράμματα-1978)
"Καπανταήδες και Μαχαιροβγάλτες" (εκδ. Νεφέλη-2001)
"Παροιμίες του Υποκόσμου" (εκδ. Νεφέλη-2002)
Λεξικά
"Γλωσσάριο των Ρεμπέτηδων" (εκδ. Κέδρος-1968)
"Καλιαρντά" (εκδ. Νεφέλη-1971)
Ενδυματολογία
"Η φουστανέλα" (εκδ. Νεφέλη-1987)
"Η Τραγιάσκα" (εκδ. Πατάκη-2000)
Λαογραφία
"Ο Τούρκικος Καφές εν Ελλάδι" (εκδ. Νεφέλη-1979)
"Ο Μύσταξ" (εκδ. Νεφέλη-1989)
"Ψειρολογία" (εκδ. Νεφέλη-1979)
"Η Ονοματοθεσία Οδών και Πλατειών" (εκδ. Πατάκη-1995)
"Το Ταντούρι και το Μαγκάλι" (εκδ. Νεφέλη-1994)
"Καρέκλες και Σκαμνιά" (εκδ. Νεφέλη-1988)
"Η Εθνική Φασουλάδα" (εκδ. Νεφέλη-1993)
"Τα Σίδερα. Η Λάσπη. Τα Μπαστούνια" (εκδ. Νεφέλη-1984)
"Ιστορία της Καπότας" (εκδ. Νεφέλη-1984)
"La voiture grecque" (Παρίσι-1976)
"La kiosque grec" (Παρίσι-1976)
"Cages a oiseaux en Grece" (Παρίσι-1976)
"Album turc" (Παρίσι-1976)
Αρχιτεκτονική
"Το μπαλκόνι στην Ελλάδα" (εκδ. Νεφέλη-1981)
"Η αυλή" (εκδ. Χατζηνικολή-1981)
"Το παράθυρο στην Ελλάδα" (εκδ. Νεφέλη-1981)
"Ελληνικές Σιδεριές" (εκδ. Νεφέλη-1981)
"Ξυλόπορτες - Σιδερόπορτες" (εκδ. Νεφέλη-1981)
"Το Μάτι του Βοδιού" (εκδ. Νεφέλη-1980)
Άρθρα
"Μικρά Κείμενα" (εκδ. Γράμματα-1980)
"Άρθρα στην Ελευθεροτυπία" (εκδ. Πατάκη-1992)
"Ο κουραδοκόφτης" (εκδ. Νεφέλη-2002)
Μεταφράσεις
"Δώδεκα Τραγουδάκια από την Παλατινή Ανθολογία" (εκδ. Νεφέλη-1980)
"Αρετίνου Ακόλαστα Σονέτα" (εκδ. Νεφέλη-1992)
"Ιωάννου Αποκάλυψις" (εκδ. Νεφέλη-1975)
Ποίηση
"Ποιήματα (1968-1991)" (εκδ. Νεφέλη-1991)
"Ποτέ και Τίποτα" (εκδ. Νεφέλη-1993)
"Topor: Τέσσερεις Εποχές" (εκδ. Νεφέλη-1991)
Ιστορία
"Les Juifs de Salonique/In Memoriam" (Παρίσι-1983)
Βιογραφίες
"Παύλος Μοσχίδης" (άρθρα στο περιοδικό Διαγώνιος, 1958-1963)
"Γιώργος Παραλής" (άρθρα στο περιοδικό Διαγώνιος, 1958-1963)
"Χαρακτική: Π. Τέτσης" (άρθρα στο περιοδικό Διαγώνιος, 1958-1963)
"Γιώργος Δέρπαπας" (άρθρα στο περιοδικό Διαγώνιος, 1958-1963)
"Μποστ" (άρθρα στο περιοδικό Διαγώνιος, 1958-1963)
"Σταμ.Σταμ." (άρθρα στο περιοδικό Διαγώνιος, 1958-1963)
"Ελύτης, Μόραλης, Τσαρούχης" (εκδ. Πατάκη 1998-α΄δημοσ. 1965)
"Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης" (εκδ. Πατάκη 1998- α΄δημοσ. 1958)
"Τέσσερεις Ζωγράφοι: Αντώνης (Anton)/ Βιτάσταλη/ Δουραλή/ Σουλιώτης" (εκδ. Νεφέλη-1999)
Σχέδια-Κολλάζ
"Κυρίως αυτό" (εκδ. Νεφέλη-1993)
Με τον Η.Χ. Παπαδημητρακόπουλο
"Μνήμη Νίκου Καχτίτση" (αυτοέκδοση-1972)
"Επιστολαί προς Μνηστήν" (εκδ. Νεφέλη-1998)
De Siris