Σαμουήλ Α΄ Χαντζερής
Ο Σαμουήλ Α΄, κατά κόσμον Σκαρλάτος Χαντζερής, διετέλεσε Πατριάρχης
Κωνσταντινουπόλεως δύο φορές, τα έτη 1763-1768 και 1773-1774.
Σπούδασε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Σε μικρή ηλικία χειροτονήθηκε
διάκονος και αργότερα έγινε αρχιδιάκονος του Πατριάρχη Παΐσιου Β΄. Το 1731
εξελέγη Μητροπολίτης Δέρκων και στις 24 Μαΐου 1763 Οικουμενικός Πατριάρχης, αν και
ο ίδιος θεωρούσε ότι ήταν μεγάλος σε ηλικία για τη θέση αυτή.
Κατά τη διάρκεια της Πατριαρχίας του ασχολήθηκε με τα οικονομικά του
Πατριαρχείου: περιόρισε τις δαπάνες, περιέκοψε τους εράνους και την περιφορά
«δίσκου» πεντάκις ανά έτος και κατήργησε την παλαιά συνήθεια να εισφέρουν
ιερείς και ιερομόναχοι σε είδος (ζώα, αβγά, κλπ.) στο Πατριαρχείο. Ενίσχυσε την
παιδεία και ανόρθωσε το κύρος του Πατριαρχείου. Το 1767 κατήργησε το Αυτοκέφαλο
των Αρχιεπισκοπών Πεκίου και Αχρίδος (της οποίας η δικαιοδοσία είχε φτάσει να
περιλαμβάνει μεγάλες περιοχές της Μακεδονίας, Ηπείρου, Θεσσαλίας, Αλβανίας και
Σερβίας) και τις επανέφερε στη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Στο κοινωνικό επίπεδο στηλίτευσε τη «σκλαβιά της γυναίκας» και μίλησε
ενάντια στο θεσμό της προίκας και του εμπορικού γάμου. Μερίμνησε ώστε η
πατριαρχική σφραγίδα να μοιραστεί σε τέσσερα μέρη, τρία εκ των οποίων δόθηκαν
σε συνοδικούς ιεράρχες. Τόνισε έτσι το συνοδικό σύστημα διοίκησης του
Πατριαρχείου, κατά το οποίο μοιράζονται οι ευθύνες και περιορίζεται το
ενδεχόμενο αυθαιρεσιών από πλευράς του Πατριάρχη.
Οι ριζοσπαστικές κινήσεις του προκάλεσαν αντιδράσεις, οι οποίες έφτασαν στο
σημείο να τον αναγκάσουν σε παραίτηση στις 5 Νοεμβρίου 1768. Εξορίστηκε στη
Μονή Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους και το 1770 πέτυχε να του επιτρέψει η
τουρκική κυβέρνηση να επιστρέψει στην κατοικία του στα Θεραπειά. Μετά την
παραίτηση του Πατριάρχη Θεοδοσίου Β΄, η Σύνοδος εξέλεξε και πάλι τον Σαμουήλ
Πατριάρχη, παρά τη θέλησή του, στις 17 Νοεμβρίου 1773. Όλες οι βιογραφικές
πληροφορίες και το ανέκδοτο διασωθέν έργο του βλ. : "Σαμουήλ Χαντζερής ο
Βυζάντιος (1700-1775). Η συμβολή του στην πνευματική κίνηση του Γένους κατά τον
18ο αι.", εκδ. Πρόσωπο, Αθήνα 2008.
Η δεύτερη αυτή Πατριαρχία του διήρκεσε περίπου έναν χρόνο. Κατά τη διάρκειά
της προσπάθησε να επιλύσει το ζήτημα των «Κολλυβάδων» επιλέγοντας σκληρότερη
πολιτική από αυτήν του προκατόχου του. Στις 24 Δεκεμβρίου 1774 εξορίστηκε πάλι
στο Άγιο Όρος και μετά στη Χάλκη, όπου και πέθανε στις 10 Μαΐου 1775. Ετάφη στο
ναό του Αγίου Νικολάου στη Χάλκη. Φημολογείται οτι ερωμένη του Σαμουήλ ήταν η
Ρωξάνδρα Καρατζά.
De Siris