Τζαίημς Τζόυς
Ο Τζαίημς Τζόυς γεννήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 1882 και πέθανε στις 13 Ιανουαρίου 1941, ήταν Ιρλανδός συγγραφέας και ποιητής. Θεωρείται ένας από τους κορυφαίους λογοτέχνες του 20ου αιώνα, δημιουργός των μυθιστορημάτων Οδυσσέας (1922) και Finnegans Wake (1939). Παρά την καταγωγή του, έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του εκτός Ιρλανδίας.
Βιογραφικά στοιχεία
Ο Τζόυς γεννήθηκε το 1882 στο Δουβλίνο σε μία μάλλον τυπική Ιρλανδική οικογένεια, της οποίας αποτελούσε το μεγαλύτερο σε ηλικία από τα συνολικά δέκα παιδιά. Ο πατέρας του, John Stanislaus Joyce, ήταν αντικληρικός και φιλελεύθερος ενώ η μητέρα του φανατικά καθολική. Στα πολύ νεανικά χρόνια του Τζόυς, η οικογένεια του θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εύπορη αλλά το 1891, εξαιτίας των κακών οικονομικών χειρισμών σε συνδυασμό με τον αλκοολισμό του πατέρα του, οδηγήθηκε στην πτώχευση. Οι πρώτες σπουδές του Τζόυς πραγματοποιήθηκαν το 1888 στο κολέγιο Clongowes Wood το οποίο όμως αναγκάστηκε να εγκαταλείψει είτε λόγω ασθένειας, είτε λόγω αδυναμίας πληρωμής των διδάκτρων. Για ένα σύντομο διάστημα πήρε μαθήματα κατ' οίκον αλλά και στη σχολή Christian Brothers (Χριστιανοί Αδελφοί) μέχρι τη στιγμή που του προσφέρθηκε μία θέση στο κολέγιο Belvedere, διευθυνόμενο από Ιησουίτες. Παρά το θρησκευτικό περιβάλλον μέσα στο οποίο σπούδασε, σε ηλικία δεκαέξι ετών, ο Τζόυς αρνήθηκε τον καθολικισμό.
Το 1898, ο Τζόυς γράφτηκε στο κολέγιο του Δουβλίνου University College Dublin όπου σπούδασε κυρίως αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά ενώ παράλληλα δραστηριοποιήθηκε στους θεατρικούς και λογοτεχνικούς κύκλους της πόλης. Το 1900 δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά κείμενο του, στην εφημερίδα Fortni και ακολούθησαν αρκετές δημοσιεύσεις κριτικών του. Θεωρείται επίσης πως ο ίδιος ολοκλήρωσε τουλάχιστον δύο θεατρικά έργα, τα οποία όμως δεν έχουν διασωθεί.
Μετά την αποφοίτησή του από το κολέγιο, αποφάσισε να παρακολουθήσει μαθήματα στην Ιατρική σχολή του Δουβλίνου, ωστόσο ταξίδεψε στο Παρίσι όπου σύντομα εγκατέλειψε την ενασχόληση του με τις ιατρικές σπουδές. Το διάστημα από τις 11 Νοεμβρίου του 1902 μέχρι τις 19 Νοεμβρίου του 1903, δημοσιεύτηκαν συνολικά 23 κριτικές βιβλίων από τον Τζόυς, σε εφημερίδα του Δουβλίνου.
Τον Απρίλιο του 1903 επέστρεψε στο Δουβλίνο καθώς τού έγινε γνωστό πως η μητέρα του έπασχε από καρκίνο ενώ ο θάνατός της επήλθε λίγους μήνες αργότερα, γεγονός που επηρέασε βαθιά τον Τζόυς. Τον Ιανουάριο του 1904 ολοκλήρωσε το δοκίμιο A Portrait of the Artist (Το πορτρέτο του καλλιτέχνη), η δημοσίευση του οποίου όμως, απορρίφθηκε από το περιοδικό Dana. Παράλληλα, ξεκίνησε τη συγγραφή του μυθιστορήματος Στήβεν ο Ήρωας (Stephen Hero), έργο που αργότερα έμεινε ημιτελές. Την ίδια χρονιά, καταγράφεται η πρώτη γνωριμία του Τζόυς με την Νόρα Μπάρνακλ, την οποία ερωτεύτηκε και με την οποία αργότερα εγκατέλειψε την Ιρλανδία. Αρχικά εγκαταστάθηκαν στην Ζυρίχη και στη συνέχεια στην Τεργέστη, όπου ο Τζόυς εργάστηκε ως δάσκαλος στη σχολή Berlitz. Στις 27 Ιουλίου του 1905, ο Τζόυς και η σύντροφός του απέκτησαν τον πρώτο τους γιο, Giorgio. Στην Τεργέστη, παρέμεινε για τα επόμενα δεκαπέντε περίπου χρόνια, με μία διακοπή ενός έτους, όταν τον Ιούλιο του 1906, εγκαταστάθηκαν με την οικογένεια του στην Ρώμη όπου εργάστηκε ως τραπεζικός υπάλληλος.
Ο Τζόυς επισκεπτόταν περιοδικά το Δουβλίνο, ενώ το 1909 δραστηριοποιήθηκε για ένα σύντομο χρονικό διάστημα επιχειρηματικά, προσπαθώντας σε συνεργασία με άλλους επιχειρηματίες να λειτουργήσουν κινηματογράφους στην Ιρλανδία. Σύντομα ο Τζόυς εγκατέλειψε το εγχείρημα και επέστρεψε στην Τεργέστη αφού όμως προηγουμένως είχει υπογράψει συμβόλαιο με τον εκδοτικό οίκο Maunsel & Co. για την έκδοση της συλλογής διηγημάτων Δουβλινέζοι.
Τελικά όμως το έργο αυτό τυπώθηκε το 1914 από τον οίκο Grant Richards. Την ίδια χρονιά δημοσιεύτηκε σε συνέχειες και το μυθιστόρημα του Τζόυς Το Πορτρέτο του καλλιτέχνη, στο περιοδικό Egoist, ενώ η έκδοση του βιβλίου έγινε το 1916 στη Νέα Υόρκη και το 1917 στο Λονδίνο.
Το 1914 ο Τζόυς ξεκίνησε την συγγραφή του σημαντικότερου ίσως βιβλίου του, του Οδυσσέα. Κατά τη διάρκεια του Α' παγκοσμίου πολέμου έζησε στη Ζυρίχη, ενώ μετά τη λήξη του, μετακόμισε στο Παρίσι, έπειτα από πρόσκληση του ποιητή Έζρα Πάουντ, όπου και παρέμεινε για τα επόμενα είκοσι περίπου χρόνια. Το 1922 εκδόθηκε ο Οδυσσέας ενώ την ίδια περίπου περίοδο ο Τζόυς άρχισε την επεξεργασία του Finnegans Wake, αποσπάσματα του οποίου δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Transatlantic Review για πρώτη φορά το 1924. Η τελική επίσημη έκδοση του έργου χρονολογείται στα 1939, χάρη στις προσπάθειες των Maria και Eugene Jolas, που ενθάρυναν τον Τζόυς σχετικά με την ολοκλήρωση του έργου και παρά τις απογοητεύσεις του ιδίου εξαιτίας της αρχικής υποδοχής του.
Στις 14 Δεκεμβρίου του 1940, ο Τζόυς και η οικογένεια του εγκατέλειψαν το Παρίσι για τη Ζυρίχη όπου ένα μήνα αργότερα, σημειώθηκε ο θάνατος του, από πολύ προχωρημένο έλκος.
Σημαντικότερα έργα
Δουβλινέζοι
Σε αυτή τη συλλογή διηγημάτων, ο Τζόυς αναλύει την κοινωνία του Δουβλίνου βασιζόμενος κυρίως στις εμπειρίες της νεότητάς του. Περιγράφει μια πόλη υπό το καθεστώς "παράλυσης" και με τους χαρακτήρες του, να αδυνατούν να ανακαλύψουν ένα νόημα στη ζωή τους. Στο διήγημα Αραβία, διαφαίνεται και η άρνηση του Τζόυς απέναντι στην Εκκλησία. Η συγγραφή του έργου ξεκίνησε το 1904, περίοδο κατά την οποία ο ίδιος εγκατέλειπε την Ιρλανδία και εκδόθηκε τελικά στην Αγγλία το 1914, έπειτα από αρκετές δυσκολίες.
Το Πορτραίτο του Καλλιτέχνη
Το μυθιστόρημα Το Πορτραίτο του καλλιτέχνη βασίστηκε στο ημιτελές έργο του Τζόυς Στήβεν ο ήρωας και θεωρείται προϊόν επανεπεξεργασίας του. Περιέχει κυρίως αυτοβιογραφικά στοιχεία και περιγράφει την διαδικασία εξέλιξης και ωρίμανσης του ήρωα του βιβλίου, που αποτελεί ουσιαστικά τον ίδιο τον συγγραφέα. Σε αυτό το έργο, διακρίνονται τεχνικά ή υφολογικά στοιχεία, που αργότερα θα αποτελέσουν χαρακτηριστικά συστατικά της λογοτεχνίας του Τζόυς. Η πρώτη έκδοση του βιβλίου έγινε στις 29 Δεκεμβρίου του 1916 στη Νέα Υόρκη και αργότερα εκδόθηκε στο Λονδίνο, στις 12 Φεβρουαρίου του 1917.
Οι εξόριστοι
Ο Τζόυς ενδιαφέρθηκε από αρκετά νεαρή ηλικία για το θέατρο αλλά οι Εξόριστοι (Exiles) αποτελούν το μοναδικό θεατρικό του έργο που εκδόθηκε (1918). Η περισσότερο πετυχημένη απόδοσή του θεωρείται εκείνη του Χάρολντ Πίντερ το 1970 και 1971.
Οδυσσέας
Ο Οδυσσέας αποτελεί πιθανώς το δημοφιλέστερο έργο του Τζόυς καθώς επίσης και το πλέον αντιπροσωπευτικό του ύφους του. Η συγγραφή του άρχισε το 1914, ολοκληρώθηκε περίπου τον Οκτώβριο του 1921 και το βιβλίο εκδόθηκε το 1922, την ημέρα των γενεθλίων του Τζόυς, από το βιβλιοπωλείο Shakespeare and Company. Από το 1918, με τη βοήθεια του Έζρα Πάουντ, αποσπάσματα του Οδυσσέα είχαν αρχίσει να δημοσιεύονται στο περιοδικό The Little Review.
Στον Οδυσσέα, ο Τζόυς χρησιμοποίησε σχεδόν όλες τις τεχνικές της μυθιστορηματικής πρακτικής, με πλήθος αναφορών στη δυτική λογοτεχνία, τη φιλοσοφία, τη μυθολογία και τη γλώσσα της μεσαιωνικής Ιρλανδίας και της αρχαίας Ελλάδας καθώς επίσης και στην Οδύσσεια του Ομήρου. Το έργο αποτελείται από συνολικά 18 κεφάλαια, μέσα στα οποία ο Τζόυς περιγράφει μία ημέρα στη ζωή του κεντρικού ήρωα. Χαρακτηριστικό στοιχείο του μυθιστορήματος είναι η τεχνική του εσωτερικού μονολόγου που χρησιμοποιεί κατά κόρον ο Τζόυς προκειμένου να αναπτύξει λεπτομερώς τις σχέσεις που διαμορφώνονται μεταξύ των χαρακτήρων του έργου. Κάθε κεφάλαιο περιλαμβάνει διαφοροποιήσεις στο ύφος της αφήγησης ενώ συνδέεται επίσης με ένα συγκεκριμένο επεισόδιο της Ομηρικής Οδύσσειας. Ο ποιητής Τ.Σ Έλιοτ, σε μία κριτική του έγραψε για τον Οδυσσέα πως "αποτελεί τη σημαντικότερη έκφραση που θα μπορούσε να βρει η εποχή μας".
Finnegans Wake
Ο Τζόυς ξεκίνησε τη συγγραφή του Finnegans Wake περίπου το 1923 αν και την εποχή εκείνη αναφερόταν ως Έργο εν προόδω. Το 1926 είχαν ολοκληρωθεί τα δύο πρώτα μέρη του βιβλίου και την ίδια χρονιά, οι Eugene και Maria Jolas, προσφέρθηκαν για την δημοσίευσή τους σε συνέχειες, στο περιοδικό transition.
Τα επόμενα χρόνια, ο Τζόυς επιτάχυνε την συγγραφή του έργου ωστόσο διάφορα γεγονότα όπως ο θάνατος του πατέρα του (1930) ή προσωπικά προβλήματα υγείας, καθυστέρησαν την ολοκλήρωσή του.
Η αρχική υποδοχή του Finnegans Wake περιλάμβανε αρκετές αρνητικές κριτικές, ακόμα και από φίλους ή υποστηρικτές του έργου του, όπως ήταν ο Έζρα Πάουντ. Για το λόγο αυτό αρκετοί συγγραφείς όπως ο Σάμιουελ Μπέκετ υποστήριξαν το έργο μέσω κριτικών που δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά της εποχής. Ο Τζόυς αποφάσισε για τον τελικό τίτλο του έργου το 1929 ενώ τελικά το βιβλίο εκδόθηκε στις 4 Μαΐου του 1939.
Με το Finnegans Wake, ο Τζόυς εγκατέλειψε κάθε είδους σύμβαση σχετικά με την χάραξη μιας πλοκής ή την δημιουργία χαρακτήρων. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι ιδιαίτερα περίπλοκη, προσομοιώνοντας κατά κάποιο τρόπο την συνειρμική ακολουθία ενός ονείρου. Χαρακτηριστικό στοιχείο αποτελούν ακόμα τα πολλά λογοπαίγνια που κατασκευάζει ο Τζόυς, σε διάφορες γλώσσες.
Βιβλιογραφία
Έργα του Τζόυς
Φανερώσεις (Επιφάνια) (1901-4)
Στήβεν ο ήρωας (γράφτηκε το 1904-6, εκδόθηκε το 1944)
Πορτραίτο του καλλιτέχνη (1916)
Δουβλινέζοι (1914)
Οι εξόριστοι (1915)
Οδυσσέας (1922)
Giacomo Joyce (1968)
Chamber Music (1907, ποιήματα)
Finnegans Wake (1939)
Βιβλία για τον Τζόυς
Aρης Μαραγκόπουλος, Ulysses: Oδηγός Ανάγνωσης, Εκδ. Τόπος 2010
Άρης Μαραγκόπουλος, Αγαπημένο Βρωμοδουβλίνο, Κέδρος, 1997
Άρης Μαραγκόπουλος, Giacomo Joyce, Σμίλη, 1994
Ουμπέρτο Έκο, Η ποιητική του Τζαίημς Τζόυς, Δελφίνι, 1993
Μαντώ Αραβαντινού, Τζαίημς Τζόυς: Ζωή και Έργο, Θεμέλιο, 1983
Richard Ellmann, James Joyce, Oxford University Press, 1959, 1983 (ελλ. έκδοση Τζέημς Τζόυς, εκδ. Scripta 2005)
Anthony Burgess, Joysprick: An Introduction to the Language of James Joyce, 1973
De Siris