Άρης Βελουχιώτης
O Άρης Βελουχιώτης γεννήθηκε στη Λαμία στις 27 Αυγούστου 1905 και πέθανε στη Μεσούντα Αχελώου στις 16 Ιουνίου 1945, το πραγματικό του όνομα ήταν Αθανάσιος Κλάρας. Ήταν ηγετικό στέλεχος («καπετάνιος») του ΕΛΑΣ και μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Υπήρξε ο ουσιαστικός αρχηγός του ΕΛΑΣ και μία τραγική φιγούρα της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας.
Βιογραφία
Γεννήθηκε στη Λαμία σε εύπορη και ευυπόληπτη οικογένεια της ρουμελιώτικης αυτής πόλης. Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο πολέμησε ως λοχίας πυροβολικού. Τον Ιανουάριο του 1942, κατόπιν έγκρισης του ΚΚΕ, προωθήθηκε στο βουνό για τη συγκρότηση αντάρτικων ομάδων. Υπήρξε ηγέτης του ΕΛΑΣ (του αντάρτικου σώματος του ΕΑΜ) κατά τον απελευθερωτικό αγώνα της Ελλάδας από τους Γερμανούς κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατά τις απαρχές του Εμφυλίου που ακολούθησε ανάμεσα στους αριστερούς αντιστασιακούς και τους δεξιούς και βασιλόφρονες.
Σημαντικό μέλος του ΚΚΕ, ήλθε σε ρήξη μαζί του εξαιτίας της άρνησής του να παραδώσει τα όπλα μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας για να συνεχίσει τον πόλεμο. Ο Βελουχιώτης και ύστερα από την σύναψη της συμφωνίας της Βάρκιζας συνέχισε την δράση του. Η δράση αυτή, η οποία έδινε βάση για κτύπημα εναντίον του ΚΚΕ, επειδή παραβίαζε τη συμφωνία της Βάρκιζας, δεν επέτρεπε καμία καθυστέρηση για την ανοιχτή καταγγελία του Άρη Βελουχιώτη. Η στάση του αυτή τελικά τον οδήγησε στον θάνατο. Οι διαφορετικές απόψεις για το πρόσωπό του μέσα στην τότε ελληνική αριστερά, η απόφασή του να μην παραδώσει τα όπλα, ο επεισοδιακός του θάνατος, αλλά και η εμφυλιοπολεμική του δράση και η σκληρότητα με την οποία αντιμετώπισε τους Έλληνες αντιπάλους του τον έκαναν μια από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της εποχής του.
Ιστορία
O Άρης Βελουχιώτης ήταν ηγετική μορφή της Εθνικής Αντίστασης κατά την περίοδο της γερμανοϊταλικής κατοχής της Ελλάδας, ιδρυτής του ΕΛΑΣ και στέλεχος του κομμουνιστικού κινήματος στην Ελλάδα, από τους πιο επίμονους υπέρμαχους για τον αντιστασιακό αγώνα και την ελεύθερη διενέργεια δημοψηφίσματος μετά την απελευθέρωση, που θα αποφάσιζε για την επιστροφή του βασιλιά και τον τύπο του πολιτεύματος. Το πραγματικό του όνομα ήταν Αθανάσιος Κλάρας και το αντικατέστησε με το ψευδώνυμο Βελουχιώτης από τον Νοέμβριο του 1941 όταν, ως στέλεχος του ΕΑΜ προετοίμαζε τον ένοπλο αγώνα στη Ρούμελη εναντίον των Γερμανών και Ιταλών κατακτητών. Σπούδασε στην Αβερώφειο Γεωργική Σχολή της Λάρισας από το 1924 και οπότε εντάχθηκε στην κομμουνιστική νεολαία και αφοσιώθηκε στον αγώνα για τη διάδοση των αρχών του κομμουνισμού.
Φυλακίστηκε και εξορίστηκε πολλές φορές ως το 1940 και κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου πολέμησε στο μέτωπο, αφού προηγουμένως είχε υπογράψει δήλωση με την οποία αποκήρυσσε τις ιδέες του. Μετά την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα, άρχισε την παράνομη αντιστασιακή δράση του και τον Φεβρουάριο του 1942 είχε συγκροτήσει ένοπλη ομάδα από 15 άνδρες και άρχισε τον αγώνα από το χωριό Δομνίστα της Ευρυτανίας. Με την αύξηση της δύναμης του ΕΛΑΣ ο Βελουχιώτης ανέλαβε ηγετική θέση και η φήμη του εδραιώθηκε μετά την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου τη νύχτα 25-26 Νοεμβρίου 1942, που πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία ανταρτικών ομάδων του ΕΛΑΣ υπό τον Βελουχιώτη, του ΕΔΕΣ υπό τον Ναπολέοντα Ζέρβα και Άγγλων αξιωματικών.
Ακολούθησε τον Δεκέμβριο του 1942 η επιτυχία του κατά τη σύγκρουση του με ιταλικό σύνταγμα στο Μικρό Χωριό Ευρυτανίας και σειρά άλλων επιχειρήσεων. Μετά την επιτυχία που είχε η συνεργασία των ανταρτικών ομάδων στην ανατίναξη του Γοργοπόταμου, καταβλήθηκε προσπάθεια για την εδραίωση της συνεργασίας των αντιστασιακών οργανώσεων και ομάδων. Οι προσπάθειες αυτές δεν καρποφόρησαν και η αποτυχία επισφραγίστηκε ύστερα από μια άκαρπη συνάντηση του Βελουχιώτη με τον Ζέρβα και τον υπαρχηγό της βρετανικής αποστολής, Κρις Γούντχαουζ στη Ροβελίστα της Ηπείρου (Δεκέμβριος του 1942). Η αποτυχία αυτή είχε ως επακόλουθο την ένταση μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων και αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ των ανταρτικών ομάδων, αποκορύφωμα των οποίων ήταν η δολοφονία του συνταγματάρχη της ΕΚΚΑ Δημήτριου Ψαρού από στέλεχος του ΕΛΑΣ.
Γενικά παραμένει άγνωστο το αν ο φόνος του αιχμάλωτου Ψαρρού έγινε με οδηγίες του Βελουχιώτη ή του Γιώργου Σιάντου ή ήταν δολοφονία εν βρασμώ ψυχής. Ωστόσο, για το έγκλημα αυτό θεωρήθηκε από πολλούς υπεύθυνος ο Βελουχιώτης, αν και είναι βέβαιο ότι ο ίδιος προσωπικά δεν ήταν παρών στη δολοφονία.
Από τη Ρούμελη ο Βελουχιώτης στάλθηκε στην Πελοπόννησο και πολέμησε επικεφαλής του ΕΛΑΣ της περιοχής εναντίον των Γερμανών και των Ταγμάτων Ασφαλείας, που αποτελούσαν τις δυνάμεις ασφαλείας των κατοχικών κυβερνήσεων. Ιδιαίτερα αιματηρές για τα Τάγματα Ασφάλειας ήταν οι συγκρούσεις που έγιναν σε πολλές πόλεις της Πελοποννήσου μετά τον Σεπτέμβριο του 1944 όταν άρχισαν να αποχωρούν οι Γερμανοί.
Στο τέλος Σεπτεμβρίου 1944, ο Βελουχιώτης, με τη μεσολάβηση του υπουργού της εξόριστης κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, Παναγιώτη Κανελλόπουλου, δέχθηκε να αναστείλει τη λειτουργία των έκτακτων στρατοδικείων του ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο και έφυγε για τη Ρούμελη τον επόμενο μήνα, τις μέρες της αποχώρησης των Γερμανών από την Ελλάδα. Τον Νοέμβριο του 1944 σε σύσκεψη καπετάνιων του ΕΛΑΣ πρότεινε να ετοιμαστεί ο ΕΛΑΣ για την αναμενόμενη σύγκρουση με τους Άγγλους:
«Αν ζήσει κανένας σας να θυμάται τα λόγια αυτά. Οι Εγγλέζοι θα σας σφάξουν όλους σαν αρνιά, εγώ στα χέρια τους δε θα πέσω, γιατί τα βουνά με ξέρουν. Με την πέτρα προσκέφαλο, την ψείρα συντροφιά, την κάπα σκέπασμα δε θα με ιδούνε ζωντανό στα χέρια τους. Αυτό θέλω να το θυμάστε αν κανένας σας ζήσει.»
Αντικρούστηκε όμως από τον καπετάνιο της Ομάδας Μεραρχιών της Μακεδονίας, Μάρκο Βαφειάδη και τελικά ο Βελουχιώτης δεν έλαβε μέρος στα Δεκεμβριανά. Ο Βελουχιώτης, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας (12 Φεβρουάριου 1945) υπέγραψε με τον στρατιωτικό αρχηγό του ΕΛΑΣ, Στέφανο Σαράφη, την αποστράτευση των ανταρτικών ομάδων, κατηγόρησε όμως με δριμύτητα την πολιτική ηγεσία του ΕΑΜ για την εσφαλμένη τακτική της, που, κατά την άποψη του, οδηγούσε στην εγκαθίδρυση των Άγγλων στην Ελλάδα και στη δίωξη των αγωνιστών του ΕΑΜ. Έτσι στο Γαρδίκι, παρά την αρχική αποδοχή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, διακήρυξε την ανάγκη να συνεχιστεί ο αγώνας εναντίον του νέου ζυγού, η ενέργειά του όμως αυτή προκάλεσε την αντίδραση όχι μόνο της ελληνικής κυβέρνησης, αλλά και της ηγεσίας του ΚΚΕ, που τον αποκήρυξε.
Το τραγικό τέλος του Άρη Βελουχιώτη (1945)
Στις 15 Ιουνίου 1945 ο Άρης Βελουχιώτης είχε κυκλωθεί στη Χαράδρα του Φάγκου (Αχελώος Ποταμός) στο χωριό Μεσούντα του Ν. Άρτας, δυτικά από ομάδες της "Εθνοφυλακής", που είχαν σταλεί για να τον συλλάβουν με επικεφαλής τον οπλαρχηγό Βόιδαρο (120 άτομα), και ανατολικά τον καταδίωκε τμήμα του Εθνικού Στρατού, ειδικά επιλεγμένο από μέλη του ΚΚΕ, στο οποίο συμμετείχε ο Ρίζος Μπόκοτας.
Μέχρι το 2004, στην επίσημη ιστοριογραφία υπήρχαν διχογνωμίες αν ο Άρης Βελουχιώτης αυτοκτόνησε ή αν εκτελέστηκε από το απόσπασμα καταδίωξης. Το ιστορικό αυτό κενό λύθηκε όταν ο εκδότης των εκδόσεων Φιλίστωρ, Χαράλαμπος Γραμμένος (Μπάμπης Γραμμένος) το 2004 ανακάλυψε από πληροφορίες στην Μεσούντα Άρτας, ότι «πριν από 21 χρόνια κάποιος νεαρός αγροτικός ιατρός στην Ελάτη Άρτας πήρε πολλές συνεντεύξεις από επιζώντες αντάρτες του αποσπάσματος Βόιδαρου» (οπλαρχηγός του Ναπολέοντα Ζέρβα). Ανακάλυψε τον ιατρό αυτό και ιδού η συνέχεια.
Η μοναδική υπάρχουσα μαρτυρία του αυτόπτη μάρτυρα Άγγελου Λύκκα από την Ελάτη Άρτας, για τον θάνατο του Άρη Βελουχιώτη, καταγράφηκε το έτος 1982 σε συνέντευξη στον Χαράλαμπο Γκούβα και έχει δημοσιευθεί στο βιβλίο του ΓΓ του ΕΑΜ, Νίκου Αποστόλου «Ο Άρης Βελουχιώτης όπως τον γνώρισα», εκδόσεις Φιλίστωρ το έτος 2004. Ακολούθησε αναδημοσίευση σε άλλα βιβλία, στο «Βήμα», τα «Νέα», την «Ελευθεροτυπία», το διαδίκτυο, κ.λπ.:
Η μαρτυρία του Άγγελου Λύκκα (1924-1990) είναι φρικιαστική: «Ήταν καλοκαίρι 1945 και ήμασταν στη χαράδρα του Φάγκου στη Μεσούντα… Έπεφταν σποραδικοί πυροβολισμοί και ξαφνικά ακούστηκε έκρηξη χειροβομβίδας. Τελικά τους περικυκλώσαμε και όταν φτάσαμε κοντά ακούστηκε ο Δράκος να λέει: "Μην πυροβολάτε ορέ παιδιά", ενώ λίγο παραπέρα με το κεφάλι προς την κατηφόρα ήταν ο Άρης μέσα στα αίματα και τα έντερα έξω από την κοιλιά. Είχε τραβήξει χειροβομβίδα ακουμπισμένη στην κοιλιά. Αηδίασα και πήγα παραπέρα να κάνω εμετό. Ο Βόιδαρος όλο χαρά, διέταξε το Δράκο να κόψει το κεφάλι του Άρη με το σχιά (= σουγιά) για αποδεικτικό στοιχείο. Έβγαλε ένα σχιά ο Δράκος απ’ αυτά που διπλώνουν στα δυό και πήγε να το κόψει, αλλά δεν έκοβε και ταλαιπωρήθηκε ο έρμος. Δεν μπορούσα να βλέπω και πήγα παραπέρα, δεν αισθάνομαν καλά, ήθελα να κάνω εμετό, αλλά πρέπει νάκανε πάνω από 15 λεπτά, δυσκολεύτηκε εκεί που είναι τα νεύρα. Το κεφάλι το πήρε ο Βόιδαρος απ' τα μαλλιά, το σήκωσε ψηλά να το ιδούν και οι άλλοι και έσταζε αίματα ακόμα. Το αλάτισαν μετά και τόβαλαν στον τορβά να το πάνε στη Διοίκηση του ΕΔΕΣ στο Βουργαρέλι».
Το κεφάλι του Άρη Βελουχιώτη
Για την ιστορία αναφέρουμε ότι το κεφάλι του Άρη Βελουχιώτη και του «Τζαβέλλα» μετά τη Μεσούντα Άρτας μεταφέρθηκαν «σε τορβά» στο Βουργαρέλι Άρτας και από εκεί μέσα από τα βουνά της Νότιας Πίνδου, στα Τρίκαλα. Εκεί κρεμάσθηκαν από τους οπαδούς του ΕΔΕΣ σε φανοστάτη και στήθηκε γλέντι με νταούλια και κλαρίνα. Στη συνέχεια ήρθε στα Τρίκαλα ο Υπουργός Δημόσιας Τάξης, Ναπολέων Ζέρβας (ξυρισμένος πλέον, χωρίς μούσι) για να επιβεβαιώσει την ταυτότητα (είχαν μακρινή συγγένεια), και στη συνέχεια τα κεφάλια μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και είναι άγνωστο τι απέγιναν.
Για το γεγονός αυτό πέραν της φωτογραφίας που είναι διαθέσιμη, κάνει αναφορά με ειδική σκηνή ο σκηνοθέτης Θεόδωρος Αγγελόπουλος στην ταινία του «Ο Θίασος» (1976). Υπήρχαν πληροφορίες ότι τα ταριχευμένα κεφάλια μεταφέρθηκαν στην Ιατροδικαστική Υπηρεσία Αθηνών και αργότερα στο Εγκληματολογικό Μουσείο Αθηνών, το οποίο στεγάζεται στην Έδρα Ιστολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Γουδί. Όμως σε επιτόπια επίσκεψη του Χαράλαμπου Γκούβα το 1981 στο εν λόγω Μουσείο (κλειστό για το κοινό) δεν υπήρχε εκεί κεφάλι Άρη Βελουχιώτη ή Τζαβέλα, ενώ υπήρχαν τα κεφάλια των ληστών Γιαγκούλα, Νταβέλη κ.λπ.
Μετά τον Αρη
Την ίδια ημέρα του θανάτου του Άρη Βελουχιώτη, η εφημερίδα Ριζοσπάστης δημοσίευσε την απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ για τη διαγραφή του Βελουχιώτη από το κόμμα.
Το κείμενο έχει ως εξής: «Το ΠΓ ενέκρινε τη δημοσίευση στο "Ριζοσπάστη", της απόφασης της 1ης Ολομέλειας της ΚΕ για τον Άρη Βελουχιώτη (Θανάση Κλάρα ή Μιζέρια). Ο Κλάρας, αφού μια φορά πρόδωσε και αποκήρυξε το ΚΚΕ γιατό λύγισε μπροστά στην τρομοκρατία του Μανιαδάκη, ξαναζήτησε στον καιρό του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα να ξανα...στρώσει με το αίμα του την προδοσία του εκείνη που αναγνώρισε και καταδίκασε. Το ΚΚΕ του ‘δωσε τη δυνατότητα αυτή. Σήμερα όμως σε μια δύσκολη και κρίσιμη στιγμή, από δειλία και φόβο, παρά τις υποσχέσεις και τη συμφωνία που στα λόγια έδειξε, απειθαρχεί πάλι, ξαναπροδίδει το ΚΚΕ με την τυχοδιωκτική και ύποπτη δράση του που μονάχα τον εχθρό ευνοεί. Στο ΚΚΕ δεν έχει θέση κανένας οσοδήποτε ψηλά κι αν στέκει και οσοδήποτε μεγάλος κι αν είναι, όταν οι πράξεις του δεν συμβιβάζονται με το κοινό συμφέρον και όταν παραβιάζεται η δημοκρατική εσωκομματική πειθαρχία».
Οι ακριβείς συνθήκες του θανάτου του δεν ήταν γνωστές μέχρι το 2004. Η Εθνοφυλακή αποκεφάλισε το πτώμα του και κρέμασε το κεφάλι του στην κεντρική πλατεία των Τρικάλων την μεθεπόμενη ημέρα. Το όνομα του Βελουχιώτη έγινε συνώνυμο με τη δράση του ΕΛΑΣ και οι απόψεις για τη δράση του υπήρξαν ποικίλες και συχνά αντιφατικές. Πολλά επίσης υπήρξαν τα δημοσιεύματα για τον Βελουχιώτη, εκτός από την αναφορά σε γενικά έργα.
Είπαν για τον Άρη
Ναπολέων Ζέρβας: Ένα τέρας με ηγετικάς και οργανωτικάς ικανότητας αληθινά υπερφυσικάς
Αλφόνσο Ινφάντε (Ιταλός στρατηγός): Από όλους τους αρχηγούς του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που γνώρισα, και γνώρισα πολλούς, μόνον ο Άρης μου έκαμε εντύπωση. Ήταν δυνατός, στοχαστικός, είχε λεπτότητα
Κρις Γούντχαουζ: Ήταν η μεγαλοφυΐα του ΕΛΑΣ
Δημήτρης Δημητρίου (Νικηφόρος): Ήταν ένας άνθρωπος εκρηκτικής ιδιοσυστασίας. Κυριολεκτικά μια φυσική δύναμη. Ήταν έξω από τα ανθρώπινα, τα συνηθισμένα
Νικόλαος Καστανάς (Συνταγματάρχης): Από τας πρώτας στιγμάς διησθάνθην ότι απέναντί μου είχα άνδρα γεννημένον να άρχει. Ηδύνατο τα πάντα να δημιουργήσει εκ του μηδενός. (...) Μοναδικός λαϊκός ηγέτης και έξοχος πολιτικοστρατιωτικός νους
De Siris