Μάης ‘36. Η εξέγερση των καπνεργατών
Η εξέγερση των εργατών τον Μάη του ’36, που είχε επίκεντρο την Θεσσαλονίκη αλλά επεκτάθηκε και σε πολλές άλλες πόλεις, αποτέλεσε έναν από τους βασικούς σταθμούς του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα. Η ένταση των γεγονότων, η έκτασή τους, και η αποφασιστικότητα των απεργών ήταν μέχρι τότε άγνωστα στην Ελλάδα. Δεν είναι τυχαίο ότι από εφημερίδες της εποχής γινόταν παραλληλισμός με τον Ισπανικό Εμφύλιο που βρισκόταν σε εξέλιξη την ίδια περίοδο.
Η κατάσταση που διαμορφώθηκε στην Ελλάδα μετά την Μικρασιατική καταστροφή το ’22 είχε πολλά εκρηκτικά στοιχεία. Το όραμα του Βενιζέλου της «Μεγάλης Ελλάδας», των 2 ηπείρων και των 5 θαλασσών, είχε ουσιαστικά καταρρεύσει. Οι εργοδότες χρησιμοποίησαν τους πρόσφυγες (περίπου 1.5 εκ.) για να πιέσουν τα μεροκάματα προς τα κάτω, η ανεργία εκτινάχθηκε, η φτώχεια και η εξαθλίωση άγγιξε μαζικά στρώματα του πληθυσμού. Ταυτόχρονα, η καταστολή κάθε αγώνα ήταν πολύ σκληρή. Όλα αυτά είχαν συσσωρεύσει τεράστια αγανάκτηση στην βάση της κοινωνίας. Το κραχ του ’29 στην παγκόσμια οικονομία, που άρχισε να επηρεάζει την Ελλάδα από το ’31 χειροτέρευσε ακόμα περισσότερο τα πράγματα.
Όλα ξεκίνησαν σαν μια κλαδική απεργία των καπνεργατών, μόλις όμως η χωροφυλακή δοκίμασε να την καταστείλει, συσπειρώθηκε όλο το εργατικό κίνημα γύρω τους.
Τα γεγονότα
Στις 4 Απριλίου συνέρχεται στη Θεσσαλονίκη το 1ο πανκαπνεργατικό συνέδριο. Οργανώνεται από την Καπνεργατική Ομοσπονδία Ελλάδας (ΚΟΕ), η οποία μετονομάζεται σε Πανελλαδική Καπνεργατική Ομοσπονδία (ΠΚΟ).
Το συνέδριο διαρκεί 3 μέρες και τα κύρια θέματα που το απασχολούν είναι τα μεροκάματα, το ταμείο ασφάλισης (ΤΑΚ) και η ενότητα του κλάδου. Για το τελευταίο αποφασίστηκε να γίνει πρόταση στην ΕΟΚΣΕ για ενοποίηση.
Στις 15. Απριλίου του '36 γίνεται κοινή συνεδρίαση της ΠΚΟ και της ΕΟΚΣΕ όπου αποφασίζεται κοινή Εκτελεστική Επιτροπή. Την Κυριακή 19 Απριλίου πραγματοποιείται στον κινηματογράφο “Ολύμπιον” μεγάλη συγκέντρωση καπνεργατών όπου αποφασίζεται η κήρυξη απεργίας σε περίπτωση που δεν υιοθετηθούν τα αιτήματα του συνεδρίου.
Οι καπνέμποροι σε απάντηση των αιτημάτων απειλούν με απολύσεις και λοκ-άουτ, ενώ οι καπνεργάτες εκλέγουν επιτροπές αγώνα κατά εργοστάσιο και κατά συνοικία και ξεκινούν οικονομική εξόρμηση.
Την Τετάρτη στις 29 Απριλίου πέφτει το σύνθημα για το ξεκίνημα της απεργίας. Οι απεργοί κατευθύνονται στα γραφεία της ΠΚΟ και κατόπιν στον κινηματογράφο “Πάνθεον”, όπου υπολογίζονται πάνω από 10.000 (εκείνη την περίοδο στη Θεσσαλονίκη υπήρχαν 12.000 καπνεργάτες εκ των οποίων οι 7.500 ήταν γυναίκες). Εκλέγεται κεντρική επιτροπή αγώνα η οποία επισκέπτεται το γενικό διοικητή Μακεδονίας Πάλλη.
Την Πέμπτη 30 Απριλίου η απεργία γενικεύεται σε όλη τη χώρα. Οι απεργοί της Θεσσαλονίκης μαζεύονται ξανά στο “Πάνθεον” και αποφασίζουν την τοποθέτηση εργατικών φρουρών στα καπνομάγαζα. Την ίδια μέρα κάποιοι καπνέμποροι προσπαθούν να βάλουν φωτιά στα εργοστάσια για να εισπράξουν τα ασφάλιστρα.
Την Παρασκευή 1 Μαΐου η εργατική Πρωτομαγιά γιορτάζεται με 2 συγκεντρώσεις, μια στο Μπεχτσινάρ και μια στο Σέιχ Σου.
Το Σάββατο 2 Μαΐου και την Κυριακή 3 Μαΐου ο διοικητής της χωροφυλακής Ντάνας επιτίθεται στα καπνομάγαζα, διώχνει τις απεργιακές φρουρές και τοποθετεί χωροφύλακες.
Τη Δευτέρα 4 Μαΐου γίνεται μεγάλη συγκέντρωση μπροστά στα γραφεία της ΠΚΟ. Εγκρίνεται ψήφισμα και αποφασίζεται να σταλεί με τηλεγράφημα στην Αθήνα στην κυβέρνηση. Σύσσωμοι οι καπνεργάτες κατευθύνονται προς το τηλεγραφείο όπου δέχονται επίθεση από έφιππους αστυνομικούς. Τρεις φορές οι καπνεργάτες σπάζουν τον κλοιό και φτάνουν στο τηλεγραφείο. Στη διάρκεια της επίθεσης χτυπήθηκε σοβαρά η καπνεργάτρια Σοφία Κωνσταντινίδου.
Την Τρίτη 5 Μαΐου κατεβαίνουν σε απεργία οι κλωστοϋφαντουργοί, οι χαρτεργάτες, οι τσαγκαράδες και οι λαστιχάδες. Οι περισσότεροι δήμοι και κοινότητες εγκρίνουν κονδύλια από το δημοτικό προϋπολογισμό για ενίσχυση του αγώνα.
Την Τετάρτη 6 Μαΐου, μέλη της φασιστικής οργάνωσης ΕΕΕ (”τριεψιλίτες”), πυροβολούν και τραυματίζουν τον υποδεματεργάτη Κ. Σαμιώτη, 20 χρόνων.
Την Πέμπτη 7 Μαΐου φτάνει στη Θεσσαλονίκη επιστρέφοντας από το Βελιγράδι ο πρωθυπουργός Ι. Μεταξάς, ο οποίος και δίνει εντολή για καταστολή των απεργιών.
Την Παρασκευή 8 Μαΐου η κατάσταση είναι τεταμένη. Χιλιάδες απεργοί καπνεργάτες συγκεντρώνονται έξω από τα γραφεία της ΠΚΟ. Οι διαθέσεις τους έντονα αγωνιστικές. Εγκρίνεται ψήφισμα και προτείνεται 15μελής επιτροπή για να το επιδώσει στη γενική διοίκηση. Οι συγκεντρωμένοι όμως απαιτούν να επιδοθεί το ψήφισμα από όλους και ξεκινούν πορεία στην Εγνατία. Η αστυνομία επιτίθεται, αλλά οι καπνεργάτες δεν υποχωρούν. Όλη η Εγνατία από το Βαρδάρη μέχρι την Αριστοτέλους θυμίζει πεδίο μάχης. Οι ίδιες σκηνές ξετυλίγονται και σε άλλα σημεία της πόλης. Ύστερα από συγκέντρωση στο Μπεχτσινάρ, 2.500 απεργοί υφαντουργοί (κυρίως γυναίκες) κατευθύνονται προς τη γενική διοίκηση. Στο δρόμο κτυπιούνται από την αστυνομία, αλλά κατορθώνουν να φτάσουν στη γενική διοίκηση. Οι στρατιώτες που περιφρουρούν το κτίριο παίρνουν εντολή να κτυπήσουν. Εκεί είχαμε τις πρώτες απειθαρχίες φαντάρων και αξιωματικών.
Ο απολογισμός της ημέρας είναι 70 τραυματίες, 100 συλλήψεις. Το βράδυ της ίδιας μέρας τα 3 εργατικά κέντρα της πόλης (ΕΚΘ, πανυπαλληλικό, πανεργατικό) αποφασίζουν την κήρυξη 24ωρης γενικής απεργίας.
Ένας νεκρός στο δρόμο κοντά στο «Αλκαζάρ»
Ξημερώνοντας Σάββατο 9 Μαΐου, η Θεσσαλονίκη θυμίζει πολιορκημένη πόλη. Από τα χαράματα περίπολοι στρατού και αστυνομίας ανεβοκατεβαίνουν στους κεντρικούς δρόμους της πόλης και στις συνοικίες.Αρχισαν να «πιάνουν» διάφορα μέρη κλειδιά και ετοιμάστηκαν για να χτυπήσουν τους απεργούς καπνεργάτες. Συγκοινωνίες όπως και εφημερίδες δεν υπάρχουν, λόγω της απεργίας των αυτοκινητιστών και των τυπογράφων.
Οι εργαζόμενοι κατεβαίνουν σιγά σιγά προς το κέντρο της πόλης. Γίνονται συγκεντρώσεις σε διάφορα σημεία. Η πρώτη σοβαρή κόντρα μεταξύ αστυνομίας και εργατών έγινε στην Εγνατία Οδό, όταν σωματεία αυτοκινητιστών που είχαν κατέβει σε απεργία αλληλεγγύης χτυπήθηκαν από την αστυνομία. Οι απεργοί αυτοκινητιστές για να αμυνθούν έστησαν οδοφράγματα στις γωνιές του δρόμου. Οι χωροφύλακες χτύπησαν στο ψαχνό και είχαμε τον πρώτο ηρωικό νεκρό του Μάη του 1936, τον αυτοκινητιστή Τάσο Τούση. Οι εργάτες τοποθετούν το νεκρό πάνω σε μια ξύλινη πόρτα και κατευθύνονται προς τη γενική διοίκηση (υπουργείο Β. Ελλάδας). Οι χωροφύλακες χτυπώντας τους απεργούς από διάφορες κατευθύνσεις σκοτώνουν άλλους 4 απεργούς. Αμέσως κινήθηκε προς βοήθεια των απεργών αυτοκινητιστών μεγάλη φάλαγγα καπνεργατών απεργών. Η αστυνομία κλείνει το δρόμο και επιτίθεται. Η σύγκρουση γενικεύεται. Στήνονται οδοφράγματα σε όλο το κέντρο της πόλης. Γίνονται μάχες σώμα με σώμα. Οι χωροφύλακες κτυπούν στο ψαχνό. Οι καμπάνες κτυπούν ασταμάτητα. Τα καταστήματα βάζουν λουκέτο και μια τεράστια πορεία με υψωμένα μαντίλια από το αίμα των νεκρών συναδέλφων τους φωνάζει συνθήματα εναντίον των δολοφόνων και της κυβέρνησης Μεταξά.Φήμες για πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Οι διαδηλώσεις όμως μαζικοποιούνται περισσότερο. Οι διαδηλωτές καταλαμβάνουν το κέντρο της πόλης.Οι νεκροί είναι εννέα,ενώ εκατοντάδες είναι οι τραυματίεςτραυματίες.
Στη μέση της πορείας, στη συμβολή των οδών Εγνατίας και Μεγάλου Αλεξάνδρου ξεκίνησε η επίθεση της αστυνομίας. Οι χωροφύλακες οπλισμένοι με πολυβόλα άρχισαν επίθεση εναντίον των διαδηλωτών. Ύστερα από τετράωρη μάχη οι διαδηλωτές υποχώρησαν αφήνοντας 20 νεκρούς και 300 τραυματίες. Το απόγευμα οργανώθηκε νέα διαδήλωση διαμαρτυρίας για τους νεκρούς απεργούς. Τα αστυνομικά τμήματα έβαλαν λουκέτο. Η κυβέρνηση Μεταξά σε έντονη αμηχανία, προώθησε προς τη Θεσσαλονίκη μεγάλες δυνάμεις στρατού από τη Λάρισα και τέσσερα αντιτορπιλικά.
Το μεσημέρι ο διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού δίνει εντολή στους χωροφύλακες να κλειστούν στα τμήματα και διατάζει το στρατό να αναλάβει τη διοίκηση τους. Απαγορεύει κάθε είδους συγκέντρωση σε ανοιχτό ή κλειστό χώρο. Παρά την απαγόρευση χιλιάδες λαού συγκροτούν διαδηλώσεις με συνθήματα:
«Κάτω οι δολοφόνοι - εκδίκηση».
Στο ψήφισμα που εγκρίνεται απαιτείται άμεση παραίτηση της κυβέρνησης, σύλληψη του αστυνομικού διοικητή Ντάκου, αποδοχή όλων των αιτημάτων των απεργών, απελευθέρωση όλων των συλληφθέντων. Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται στα χέρια των εργατών. Η κεντρική απεργιακή επιτροπή οπλίζει με ρόπαλα τις φρουρές των εργοστασίων και των συνδικάτων. Εργατικές περίπολοι ελέγχουν το κέντρο και τις γειτονιές της πόλης.
Στις 9 του μήνα, Μάη, τηλεγράφημα από τη Θεσσαλονίκη έλεγε στην εισαγωγή του:
"Η χθεσινή πρωτοφανής τραγωδία στη Θεσσαλονίκη. Ηρωικοί αγωνισταί εφονεύθησαν διεκδικούντες τα αιτήματα τους. Τα πεζοδρόμια της Θεσσαλονίκης εβάφησαν στο τίμιο αίμα των. Ζητείται η παραίτηση της κυβερνήσεως διότι υπήρξεν ένοχος για τις σκηνές.
Από πρωίας οι απεργοί άρχισαν συγκεντρούμενοι, για να μεταβούν στο Διοικητήριο. Από της πλατείας Βαρδαρίου μέχρι των οδών Βασιλέως Κωνσταντίνου κι Εγνατίας οι αστυνομικοί και οι στρατιωτικές δυνάμεις σχημάτισαν κλοιό.
Περί την 10 π.μ. όμως, οι απεργοί, ως εκ συνθήματος, εξόρμησαν από διάφορα σημεία προς την οδό Εγνατίας. Πέτρες και τούβλα αρπάζονταν προχείρως και εκτοξεύονταν κατά των αστυνομικών οργάνων.
Στην Πλατεία Βαρδαρίου, η συγκέντρωση των απεργών ογκούται. Αντηχούν ολίγοι πυροβολισμοί. Τα καταστήματα αμέσως έκλεισαν, καθώς και τα παράθυρα των σπιτιών. Σε διάστημα ολίγων δευτερολέπτων οι απεργοί, μόλις άκουσαν τους πυροβολισμούς, άρχισαν να διασκορπίζονται, αλλά σε λίγο συγκεντρώθηκαν και πάλι και τότε οι Χωροφύλακες διετάχθησαν να πυροβολήσουν προς εκφοβισμό στον αέρα και το τμήμα εκείνο της οδού Εγνατίας προς τη διασταύρωση της οδού Βασ. Κωνσταντίνου, παρουσίαζε πεδίο πραγματικής μάχης, δεν έλειψαν δε και οδοφράγματα. Στις πέριξ οδούς επί 20 λεπτά διήρκεσε η μάχη αυτή, με σημαντικά θύματα, η οποία γίνεται με επέλαση και ομοβροντίες που σκόρπισαν τον πανικό και την συμφορά".
Κυριακή 10 Μάη.
Ο λαός της Θεσσαλονίκης κηδεύει τα θύματα της εξέγερσης
Την Κυριακή 10 Μαΐου γίνεται η κηδεία των νεκρών μπροστά σε 150.000 λαού. Ο ταγματάρχης Μαρινάκης καταθέτει στεφάνι και σηκώνεται στα χέρια από τους εργάτες. Μετά την κηδεία ο λαός ξεχύνεται στην πόλη. Στην πλατεία Ελευθερίας γίνεται η μεγαλύτερη συγκέντρωση που έγινε ποτέ στην πόλη. Δεν παίρνονται όμως συγκεκριμένα μέτρα για την περιφρούρηση των απεργιών και της ζωής των εργατών.
Έτσι, τη Δευτέρα 11 Μαΐου η κρατική βία ξαναγυρίζει. Γίνεται πογκρόμ συλλήψεων, καταλαμβάνοντας μέχρι και τα γραφεία του ΕΚΘ. Έχουν φτάσει ήδη στην πόλη αντιτορπιλικά και ένα σύνταγμα πεζικού από τη Λάρισα. Εκπρόσωποι των απεργών με βάρκες ενημερώνουν τους ναύτες.
Την ίδια μέρα η ΓΣΕΕ και η Ενωτική αποφασίζουν από κοινού 24ωρη πανελλαδική απεργία την Τετάρτη 13 Μαΐου. Την Τρίτη 12 Μαΐου και την Τετάρτη 13 Μαΐου γίνονται συγκρούσεις σε διάφορες πόλεις της χώρας. Η απεργία είχε καθολική επιτυχία. Όμως το πογκρόμ συλλήψεων κορυφώνεται. Φυλακίσεις, βασανισμοί, εκτοπίσεις εκατοντάδων συνδικαλιστών. .
Σε συνεδρίαση της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΠΚΟ αποφασίζεται η λύση της απεργίας την Πέμπτη 14 Μαΐου μετά την υπόσχεση που πήρε για απελευθέρωση των συλληφθέντων, χορήγηση συντάξεων στις οικογένειες των νεκρών και ικανοποίηση μέρους των αιτημάτων.
Στις 10 Μάη 1936 έγινε η κηδεία των νεκρών διαδηλωτών η οποία απέκτησε το χαρακτήρα παλλαϊκού ξεσηκωμού. Η πορεία ξεκίνησε από το Εργατικό Κέντρο της πόλης. Στην πορεία ενώθηκαν μαζί με άλλες φάλαγγες εργαζομένων με αποτέλεσμα στο νεκροταφείο να φτάσουν περισσότερα από 150 χιλιάδες άτομα. Η επίθεση εναντίον των εργαζόμενων στη Θεσσαλονίκη προκάλεσε έντονες αντιδράσεις σε ολόκληρη τη χώρα. Την επόμενη μέρα κηρύχτηκαν μεγάλες απεργίες στη Λαμία, το Αγρίνιο, την Καβάλα, την Κομοτηνή και το Αγρίνιο.
Στις 13 Μάη 1936 πραγματοποιήθηκε γενική πανελλαδική απεργία στην οποία συμμετείχαν περισσότεροι από 500 χιλιάδες εργαζόμενοι. 3 μήνες μετά έχουμε την δικτατορία του Μεταξά.
De Siris