Εμίρ Κουστουρίτσα
Ο Εμίρ Νεμάνια Κουστουρίτσα γεννήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 1954 και είναι Βόσνιος σκηνοθέτης, ηθοποιός και μουσικός.
Κέρδισε δύο φορές τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Καννών (για τις ταινίες του Ο μπαμπάς λείπει σε ταξίδι για δουλειές και Underground), κι έχει επίσης τιμηθεί με το Ordre des Arts et des Lettres. Στις 8 Σεπτεμβρίου 2007, ο Κουστουρίτσα έγινε εθνικός πρεσβευτής της Σερβίας στη Γιούνισεφ, μαζί με τους Άνα Ιβάνοβιτς, Γιελένα Τζάνκοβιτς και Αλεξάνταρ Τζόρτζεβιτς. Ο Κουστουρίτσα κατοικεί στο Ντρβένγκραντ, ένα χωριό που έχτισε για την ταινία του «Η ζωή είναι ένα θαύμα».
Ζωή και έργο
Νεανική ζωή και πρώτα έργα
Γιος του Μουράτ Κουστουρίτσα (δημοσιογράφου που εργαζόταν στην Γραμματεία Πληροφοριών του Σεράγεβο) και της Σένκα Νουμάνκαντιτς (δικαστική γραμματέας) ο νεαρός Εμίρ μεγάλωωσε ως το μοναχοπαίδι μιας κοσμικής μουσουλμανικής Βοσνιακής οικογένειας στη Γκόριτσα, μια γειτονιά στο Σεράγεβο.
Όταν αποφοίτησε από την Ακαδημία Τεχνών FAMU της Πράγας το 1978, ο Κουστουρίτσα άρχισε να σκηνοθετεί ταινίες μικρού μήκους για την τηλεόραση στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Έκανε το ντεμπούτο του με την ταινία «Θυμάστε την Ντόλυ Μπελ;», η οποία κέρδισε το Χρυσό Λιοντάρι για το καλύτερο πρώτο έργο στο Φεστιβάλ κινηματογράφου της Βενετίας εκείνης της χρονιάς. Από το 1981 ως το 1988 ήταν λέκτορας στην Ακαδημία Scenskih Umjetnosti του Σεράγεβο και διευθυντής της Ανοιχτής Σκηνής Ομπαλα (Otvorena scena Obala).
Η δεύτερη κινηματογραφική ταινία του, Ο μπαμπάς λείπει σε ταξίδι για δουλειές (1985), κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Καννών το 1985, και πέντε γιουγκοσλαβικά κινηματογραφικά βραβεία, ενώ ήταν υποψήφια για Όσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας. Έγραψε το σενάριο για την ταινία αυτή και για την «Ντόλλυ Μπελ» σε συνεργασία με τον Αμπντουλάχ Σιντράν. Το 1989, ο Κουστουρίτσα κέρδισε και άλλα βραβεία για την ταινία του «Ο καιρός των τσιγγάνων», σχετικά με την κουλτούρα των Ρομά και την εκμετάλλευση της νιότης τους.
Δεκαετία του 1990
Την επόμενη δεκαετία ο Κουστουρίτσα συνέχισε να δημιουργεί αξιόλογες ταινίες, που περιλαμβάνουν το ντεμπούτο του στην Αμερική, την τανία Arizona Dream (1993) και το επικό Underground (1995), που κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα το υ Φεστιβάλ Καννών και βασιζόταν σ’ ένα σενάριο του γνωστού Σέρβου θεατρικού συγγραφέα Ντούσαν Κοβάσεβιτς.
Το 1988 κέρδισε το Αργυρό Λιοντάρι καλύτερης σκηνοθεσίας του Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας για την ταινία του Μαύρη γάτα, άσπρος γάτος, κωμωδία που εκτυλίσσεται στς όχθες του Δούναβη. Τη μουσική έγραψε το συγκρότημα από το Βελιγράδι «No Smoking Orchestra».
Πρόσφατη ζωή και έργο
Το 2001, ο Κουστουρίτσα σκηνοθέτησε το ντοκιμαντέρ «Ιστορίες σε Σούπερ 8» για το συγκρότημα The No Smoking Orchestra, στο οποίο είναι μέλος.
Το ντοκιμαντέρ του Μαραντόνα για τον Αργεντινό σταρ του ποδοσφαίρου Ντιέγκο Μαραντόνα, παρουσιάστηκε αρχικά στην Ιταλία το Μάιο του 2007. Έκανε πρεμιέρα στη Γαλλία στο Φεστιβάλ Καννών του 2008.
Η ταινία «Οι 3 Υποσχέσεις» ή «Υποσχέσου μου» έκανε πρεμιέρα στο φεστιβάλ καννών του 2007.
Ήταν πρόεδρος της κριτικής επιτροπής στο Φεστιβάλ Καννών του 2005.
Το 2007, ο Κουστουρίτσα ετοίμασε την πανκ όπερα «Καιροί των τσιγγάνων», που έκανε πρεμιέρα τον Ιούνιο του 2007 στην Όπερα της Βαστίλλης (Opéra Bastille) στο Παρίσι.
Τον Ιούλιο του 2007 ο Κουστουρίτσα σκηνοθέτησε το συνοδευτικό μουσικό βίντεο στο σινγκλ του Μανού Τσάο "Rainin In Paradize".
Στα μέσα Δεκεμβρίου του 2007, ο Κουστουρίτσα ανήγγειλε την ίδρυση του Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Κάστεντορφ (Küstendorf). Αυτό έγινε για πρώτη φορά στο χωριό του Κουστουρίτσα από τις 14 ως τις 21 Ιανουαρίου 2008. Από τότε, ο Κουστουρίτσα οργανώνει ετήσια το δικό του ιδιωτικό Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Κάστεντορφ.
Η επόμενη ταινία του (Cool Water), θα είναι μια κωμωδία για το υπόβαθρο της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή. Τα γυρίσματα θα αρχίσουν το Νοέμβριο του 2010 στη Γερμανία. Θα είναι η πρώτη φορά που θα σκηνοθετήσει ταινία που δεν έγραψε ο ίδιος το σενάριο.
Ηθοποιία
Ο Κουστουρίτσα έκανε την πρώτη του εμφάνιση ως ηθοποιός στην ταινία του Πατρίς Λεκόντ «Ο δήμιος του Σεντ Πιερ» (2000). Το 2002, εμφανίστηκε ως κιθαρίστας στον «Καλό κλέφτη» του Νηλ Τζόρνταν. Έπαιξε επίσης τον Ρώσο πράκτορα της KGB Σεργκέι Γκρεγκόριεφ στη γαλλική ταινία του 2009 L'affaire Farewell.
Μουσική
Από το 1986 ως το 1988 ο Κουστουρίτσα έπαιζε μπάσο στο ροκ συγκρότημα από το Σεράγεβο «Zabranjeno Pušenje».
Παρότι έπαιζε δευτερεύοντα ρόλο στο συγκρότημα, άλλαξε το όνομά του σε Emir Kusturica & No Smoking Orchestra. Το 1999 το συγκρότημα έβγαλε νέο άλμπουμ, το «Unza Unza Time» σε παραγωγή της δισκογραφικής εταιρείας Universal , κι ένα μουσικό βίντεο που σκηνοθέτησε ο Κουστουρίτσα. Το συγκρότημα έκανε διεθνή περιοδεία. Ο μουσικοσυνθέτης Γκόραν Μπρέγκοβιτς έχει συνθέσει τη μουσική για πολλές ταινίες του Κουστουρίτσα, όπως τον «Καιρό των τσιγγάνων», το Arizona Dream, όπου συμμετείχε ο Ίγκυ Ποπ, και το Αντεργκράουντ.
Πολεμική
Έργο
Ο Κουστουρίτσα και το έργο του δέχονται κριτικές στην πατρίδα του και στο εξωτερικό. Η ταινία του 1995 Αντεργκράουντ, με σενάριο του Ντούσαν Κοβάσεβιτς, ήταν μια διεθνης παραγωγη απο την Γιουγκοσλαβία, Γαλλία, Γερμανία και Ουγγαρία και χρηματοδοτήθηκε εν μέρει από την κρατική σερβική τηλεόραση. Έδειχνε την ιστορία της Γιουγκοσλαβίας από την αρχή του Β΄παγκοσμίου Πολέμου μέχρι τη σύρραξη στη δεκαετία του 1990. Μερικοί κριτικοί ισχυρίστηκαν ότι η οπτική του φιλμ ήταν υπέρ των Σέρβων. Κάποιοι διανοούμενοι ισχυρίστηκαν ότι η ταινία περιείχε προπαγάνδα υπέρ της Σερβίας.
Ο Γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας Alain Finkielkraut κατήγγγειλε την κριτική επιτροπή του φεστιβάλ Καννών ότι " «τίμησε έναν χαμερπή και φανταχτερό εικονογράφο εγκληματικών στερεοτύπων ... μια εκδοχή της πιο κοινότοπης και απατηλής σερβικής προπαγάνδας. Ο ίδιος ο διάβολος δεν θα μπορούσε να έχει συλλάβει μια τόσο σκληρή κατακραυγή κατά της Βοσνίας, ούτε ένα τέτοιο γκροτέσκο επίλογο στη Δυτική ανικανότητα και επιπολαιότητα.» " Αργότερα αποκαλύφθηκε ότι όταν ο Finkielkraut έγραφε αυτά, δεν είχε ακόμη δει την ταινία. Ο Γάλλος φιλόσοφος Bernard-Henri Lévy γύρισε μια ταινία που ασκούσε κριτική στο «Αντεργκράουντ».
Ο Σλοβένος φιλόσοφος Slavoj Žižek είπε ότι το Άντεργκράουντ ήταν «από τις πιο φρικτές ταινίες που έχει δει». «Τι είδος γιουγκοσλαβικής κοινωνίας βλέπετε στο Αντεργκράουντ του Κουστουρίτσα; Μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι έχουν παράνομες ερωτικές σχέσεις, πίνουν, μάχονται – ένα είδος αιώνιου οργίου.»
Ο Βόσνιος συγγραφέας Aleksandar Hemon που γεννήθηκε στο Σεράγεβο και τώρα ζει στις ΗΠΑ, είπε ότι το «Αντεργκράουντ» υποβαθμίζει τις σερβικές ωμότητες παρουσιάζοντας «τον Βαλκανικό πόλεμο ως προϊόν συλλογικής, εσωτερικής, άγριας τρέλας».
Πολιτική
Ο Κουσουρίτσα δέχτηκε κριτική ότι κατά τον πόλεμο της Βοσνίας ήταν με το μέρος του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς. Ο Μαυροβούνιος συγγραφέας Andrej Nikolaidis δήλωσε: «Αφού ανακήρυξε τον νεκρό του πατέρα Σέρβο και τον εαυτό του τον Εμίρ Ορθόδοξο χριστιανό, επέλεξε με ποιους ήταν στον πόλεμο της Βοσνίας. Τους αναγνώρισε στους Ράντοβαν Κάρατζιτς και Ράτκο Μλάντιτς. Ο δημοσιογράφος παρέθεσε δηλώσεις του Κουστουρίτσα και φωτογραφίες του με τον επικεφαλής της Σερβικής Υπηρεσίας Ασφαλείας Jovica Stanišić (που δικάζεται για εγκλήματα πολέμου στη Χάγη), τον Milorad Vučelić, διευθυντή της σερβικής τηλεόρασης, και τον Ζόραν Λίλιτς, τότε πρόεδρο της Γιουγκοσλαβίας. Ο Κουστουρίτσα μήνυσε τον Nikolaidis και την εφημερίδα Monitor στο Ανώτατο Δικαστήριο του Μαυροβουνίου για βλάβη κατά της υπόληψής του, και τους επιβλήθηκε πρόστιμο 12.000 ευρώ για παραβίαση της δημοσιογραφικής δεοντολογίας επειδή στο άρθρο τον αποκαλούσαν ηλίθιο, άσχημο και διεφθαρμένο. Η δίκη προκάλεσε δημόσιο αίτημα που οργάνωσε η Ένωση Βοσνίων Συγγραφέων, ζητώντας ανάκληση της δικαστικής απόφασης, και υπογράφηκε από διανοούμενους και φοιτητές της πρώην Γιουγκοσλαβίας και του εξωτερικού.
Προσωπική ζωή
To 1993 ο Εμίρ Κουστουρίτσα κάλεσε σε μονομαχία τον Βόισλαβ Σέσελι, αρχηγό του εθνικιστικού κόμματος της Σερβίας. Πρότεινε η μονομαχία να γίνει στην καρδιά του Βελιγραδίου το καταμεσήμερο, με όποιο όπλο διάλεγε ο Βόισλαβ Σέσελι. Εκείνος όμως αρνήθηκε την προσφορά λέγοντας ότι "δεν ήθελε να κατηγορηθεί για το φόνο ενός αφελή καλλιτέχνη".
Την ημέρα της γιορτής του αγίου Γεωργίου (Đurđevdan) το 2005 ο Εμίρ βαπτίστηκε ως μέλος της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας με το όνομα Νεμάνια (Немања) στη μονή Σαβίνα του Μαυροβουνίου, κοντά στο Herceg Novi. Σε αυτούς που άσκησαν κριτική θεωρώντας αυτό ως την έσχατη προδοσία προς τις βοσνιακές ρίζες του, απάντησε ότι: "'Ο πατέρας μου ήταν αθεϊστής και πάντα περιέγραφε τον εαυτό του ως Σέρβο. Εντάξει, μπορεί να ήμασταν μουσουλμάνοι για 250 χρόνια, αλλά πρώτα ήμασταν Ορθόδοξοι και βαθιά μέσα μας ήμασταν πάντα Σέρβοι, η θρησκεία δεν μπορεί να το αλλάξει αυτό. Γίναμε μουσουλμάνοι μόνο για να γλιτώσουμε από τους Τούρκους."
Στις σερβικές βουλευτικές εκλογές του 2007 υποστήριξε έμμεσα τον πρωθυπουργό Βόισλαβ Κοστούνιτσα και το «Δημοκρατικό Κόμμα της Σερβίας». Το 2007 υποστήριξε επίσης τη σερβική καμπάνια «Αλληλεγγύη – Το Κόσοβο είναι Σερβία», που ήταν ενάντια στον μονομερή διαχωρισμό της σερβικής επαρχίας του Κοσσυφοπεδίου.
Προς το παρόν ζει στο Ντρβένγκραντ της Σερβίας, το χωριό που έχτισε για την ταινία του «Η ζωή είναι ένα θαύμα». Διατηρεί την Σερβική και Γαλλική υπηκοότητα.
Είναι παντρεμένος με την Μάγια Κουστουρίτσα, με την οποία έχει δύο παιδιά. Ο γιος του Στρίμπορ είναι μέλος των No Smoking Band όπου παίζει ντραμς, κι έχει εμφανιστεί σε κάποιες ταινίες του.
Φιλμογραφία
Γκουέρνικα, 1978, μικρού μήκους
Έρχονται οι νύφες (Nevjeste dolaze), 1978, τηλεταινία
Μπουφέ Τιτανικός (Bife Titanik), 1979, τηλεταινία
Θυμάσαι την Ντόλυ Μπελ; (Sjećaš li se Dolly Bell), 1981
Ο πατέρας λείπει σε ταξίδι για δουλειές (Otac na službenom putu), 1985
Ο καιρός των τσιγγάνων (Dom za vešanje), 1988
Arizona Dream, 1993
Underground (Podzemlje), 1995
Μαύρη γάτα, άσπρος γάτος (Crna mačka, beli mačor), 1998
Ιστορίες σε σούπερ 8, 2001, ντοκιμαντέρ
Η ζωή είναι ένα θαύμα (Život je čudo), 2004
Οι 3 Υποσχέσεις (ή «Υποσχέσου μου») (Zavet), 2007
Μαραντόνα, 2008, ντοκιμαντέρ
L'affaire Farewell (Farewell), 2010
Cool Water, 2011
Διακρίσεις
1ο βραβείο στο φεστιβάλ φοιτητών του Κάρλοβι Βάρι (1978) για την ταινία «Γκουέρνικα».
Χρυσό Λιοντάρι για «καλύτερη πρώτη ταινία» στο φεστιβάλ κινηματογράφου της Βενετίας (1981) για την ταινία «Θυμάσαι τη Ντόλυ Μπελ;»
Χρυσός Φοίνικας του Φεστιβάλ Καννών (1985) για την ταινία «Ο μπαμπάς λείπει σε ταξίδι για δουλειές».
Βραβείο FIPRESCI του Φεστιβάλ Καννών (1985) για την ταινία «Ο μπαμπάς λείπει σε ταξίδι για δουλειές».
Υποψηφιότητα για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας (1985) για την ταινία «Ο μπαμπάς λείπει σε ταξίδι για δουλειές».
Βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας στο Φεστιβάλ Καννών (1989) για την ταινία «Ο καιρός των τσιγγάνων»
Αργυρή Άρκτος του Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου (1993) για την ταινία Arizona Dream.
Χρυσός Φοίνικας του Φεστιβάλ Καννών (1995) για την ταινία «Αντεργκράουντ»
Χρυσή Πλακέτα καλύτερου ντοκιμαντέρ στο Διεθνές Φεστιβάλ του Σικάγο (2001) για το ντοκιμαντέρ «Ιστορίες σε Σούπερ 8».
Βραβείο Κινηματογράφου του συστήματος γαλλικής εκπαίδευσης (Prix de l'Education nationale) στο Φεστιβάλ Καννών (2004) για την ταινία «Η ζωή είναι ένα θαύμα».
Καλύτερη ταινία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα Βραβεία Σεζάρ (2005) για την ταινία «Η ζωή είναι ένα θαύμα».
Βραβείο Ευρωπαϊκής Αρχιτεκτονικής Philippe Rotthier, (2005) για το χωριό Κάστεντορφ (που λέγεται και Ντρβένγκραντ – «ξύλινη πόλη») στο βουνό Ζλάτιμπορ στη Σερβία. Το βραβείο αυτό απονέμεται κάθε 3 χρόνια από το «Ίδρυμα για την Αρχιτεκτονική» των Βρυξελλών.
Στις 10 Φεβρουαρίου 2007, ο Κουστουρίτσα παρέλαβε το Ordre des Arts et des Lettres, που είναι η ύψιστη γαλλική διάκριση σε αναγνώριση σημαντικής προσφοράς στις τέχνες.
De Siris