Φράνκο
Ο Φρανθίσκο
Φράνκο Μπααμόντε γεννήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 1892 και πέθανε στις 20 Νοεμβρίου
1975, ήταν Ισπανός δικτάτορας, στρατιωτικός και πολιτικός. Κυβέρνησε την
Ισπανία από τον Απριλίο του 1939 έως τον Νοέμβριο του 1975, έχοντας λάβει την
εξουσία ύστερα από στρατιωτικό πραξικόπημα ενάντια στη Δεύτερη Κοινοβουλευτική
Δημοκρατία της 18ης Ιουλίου 1936 και του συνακόλουθου Εμφυλίου Πολέμου
(1936-39).
Καριέρα πριν τον Ισπανικό Εμφύλιο
Γεννήθηκε ως
Φρανθίσκο Παουλίνο Ερμενεχίλντο Τεόδουλο Φράνκο Μπααμόντε στο Φερρόλ (Λα
Κορούνια). Ήταν γιος αξιωματικού του Ναυτικού, που είχε παρατήσει την
οικογένειά του. Η μητέρα του τον πίεσε να ακολουθήσει τη ναυτική καριέρα ως
αποκατάσταση του γοήτρου της οικογένειας, αλλά από έλλειψη θέσεων στη Ναυτική
Ακαδημία τελικά τον δέχτηκαν στο Στρατό Ξηράς. Το 1910 αποφοίτησε από τη
στρατιωτική ακαδημία του Πεζικού στο Τολέδο, 251ος ανάμεσα σε 312 μαθητές.
Υπηρέτησε στην Ισπανική Λεγεώνα των Ξένων, που θεωρούνταν το πλέον αξιόμαχο
σώμα, γιατί πολεμούσε αδιάκοπα τους επαναστατημένους Άραβες της περιοχής. Σε
ηλικία 23 ετών και λόγω των ανδραγαθημάτων του στον πόλεμο - όπου κυρίως όμως
συμμετείχε σε εξόντωση νομάδων βεδουίνων - έγινε ο πιο νέος ταγματάρχης στον
ισπανικό στρατό. Συνεχίζοντας την επιτυχημένη του στρατιωτική καριέρα με
εκστρατείες στο Μαρόκο, έγινε στρατηγός δύο αστέρων το 1925, ορισμένος από τον
βασιλιά Αλφόνσο XIII,
ο νεότερος στην Ευρώπη με αυτό το βαθμό.
Το 1931
αποφασίζεται με δημοψήφισμα η αποπομπή του βασιλιά Αλφόνσο XIII και ακολουθεί η εγκαθίδρυση της 2ης
Ισπανικής Δημοκρατίας, στην οποία υπερισχύουν οι κεντροαριστεροί. Ο φόβος των
πολιτικών απέναντι στους στρατιωτικούς, που επί χρόνια είχαν επέμβει με
πραξικοπήματα στην πολιτική ζωή του τόπου, δημιουργεί δυσπιστία στο πρόσωπο του
αρχαιότερου στρατηγού, Χουάν Σανχούρχο, ο οποίος μετατίθεται στην ηγεσία των
τελωνοφυλάκων και εκτός του στρατού. Στη συνέχεια, ο τότε πρωθυπουργός, Μανουέλ
Αθάνια, δημιουργεί ένα σύστημα πρόωρων αποχωρήσεων από το στράτευμα,
στοχεύοντας κυρίως στους περί τον Σανχούρχο αξιωματικούς. To 1932 ο Σανχούρχο, δυσαρεστημένος,
οργανώνει πραξικόπημα με τη βοήθεια του πλέον δραστήριου νεότερου στρατηγού,
Εμίλιο Μόλα, ηγέτη του στρατιωτικού σκέλους του Καρλιστικού Κινήματος, ο οποίος
εξελίσσεται σε οργανωτή με το γενικό πρόσταγμα. Ο Φράνκο καλείται να
συμμετάσχει, αλλά αρνείται, γιατί βρίσκει το όλο σχέδιο επιπόλαιο. Το
πραξικόπημα αποτυγχάνει παταγωδώς και ο Σανχούρχο εξορίζεται στην Πορτογαλία,
ενώ ο Μόλα μετατίθεται στη φρουρά της Ναβάρρα. Στη συνέχεια η κυβέρνηση συζητά
την αυτοδιάθεση των Καταλανών και των Βάσκων. Οι περισσότεροι στρατιωτικοί
ηγέτες αντιτίθενται στη διάσπαση της Ισπανίας, ο Φράνκο παίρνει την πρωτοβουλία
να στείλει σχετική επιστολή στη Βουλή. Στις αρχές του 1933 ο Αθάνια τον
μεταθέτει δυσμενώς στις Βαλεαρίδες Νήσους ως Γενικό Διοικητή, ουσιαστικά για να
τον απομακρύνει από τη Μαδρίτη.
Μετά το
θρίαμβο της κεντροδεξιάς στις νέες εκλογές το 1933, προβιβάστηκε σε στρατηγό
τριών αστέρων, το 1934, παραμένοντας στις Βαλεαρίδες. Ήταν συμπτωματικά στη
Μαδρίτη όταν έγινε η εργατική εξέγερση στην Αστούριας, όπου και στάλθηκε από το
Υπουργείο Πολέμου για να καθοδηγήσει τις επιχειρήσεις καταστολής της εξέγερσης,
συμβουλεύοντας τον Υπουργό, Διέγο Ιδάλγο, αν και αρχηγός του Επιτελείου ήταν ο
στρατηγός Μασκελέτ.
Το 1935 που
αναλαμβάνει το χαρτοφυλάκιο πολέμου ο Χιλ-Ρόμπλες, ο Φράνκο ονομάζεται αρχηγός
του Επιτελείου.
Μετά τις
εκλογές του Φεβρουαρίου του 1936, επιστρέφει στην εξουσία ο Μανουέλ Αθάνια,
οδηγώντας το πρόσφατα δημιουργηθέν Frente Popular ("Πατριωτικό Μέτωπο"). Το
ίδιο έτος υποβιβάζει τον Φράνκο και τον στέλνει γενικό διοικητή στις Κανάριες
Νήσους.
Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος (1936-1939)
Μετά τη
δολοφονία του Χοσέ Κάλβο Σοτέλο, ηγέτη του κόμματος της αντιπολίτευσης Renovación Española, οι Σανχούρχο-Μόλα σχηματίζουν μία
ομάδα (Χούντα) η οποία οργανώνεται σε όλες τις στρατιωτικές περιφέρειες της
χώρας. Ο Φράνκο δε βρίσκεται σε αυτήν, αλλά ένας εκ των συνομωτών επιμένει ότι
τούς είναι πολύ χρήσιμα τα αποικιακά στρατεύματα στην Αφρική τα οποία ο Φράνκο διοίκησε
επί χρόνια και που τον αναγνωρίζουν ως φυσικό τους ηγέτη. Το κίνημα ξεσπάει
στις 17 Ιουλίου, αλλά στην ενδοχώρα της Ισπανίας σχεδόν παντού αποτυγχάνει με
μόνο τον Φράνκο να μη βρίσκει καμία αξιολόγη αντίσταση. Στις 18 Ιουλίου
μετακινείται από τη Λας Πάλμας της Γκραν Κανάρια στο Τετουάν του Μαρόκου, όπου
φθάνει στις 7 το πρωί της 19ης, μετά από μια μακρά στάση στην Καζαμπλάνκα, για
να ηγηθεί των εξεγερμένων ισπανικών δυνάμεων που υπάγονται στο ισπανικό
προτεκτοράτο του Μαρόκου. Το ταξίδι πραγματοποιείται με ένα αεροσκάφος τύπου
Ντε Χάβιλλαντ Ντράγκον Ράπιντ, νοικιασμένο στο Κρόυντον του Λονδίνου από τον
ανταποκριτή της εφημερίδας ABC
στην πόλη, Λουίς Μπολίν. Στις 20 του μήνα η ομάδα του Φράνκο είναι η μοναδική
στρατιωτική ομάδα της Χούντας η οποία έχει ελευθερία κινήσεων, αλλά της λείπουν
τα στρατιωτικά μέσα και, κυρίως, τα όπλα για να επιβιώσει.
Στις 22
Ιουλίου ο Μαρκήσιος ντε Λούκα ντε Τένα και ο Μπολίν, μέλη της εξέγερσης, έχουν
συνάντηση στη Ρώμη με τον Μπενίτο Μουσολίνι για να ζητήσουν βοήθεια. Ο
Μουσολίνι αποβλέπει σε στρατηγικά οφέλη από την παρουσία του στην Ισπανία και
δη στον έλεγχο της Δυτικής Μεσογείου, γι' αυτό και επιδιώκει να προσφέρει άμεση
βοήθεια. Λίγες μέρες μετά, στις 27 Ιουλίου 1936, φθάνει στην Ισπανία το πρώτο
σμήνος ιταλικών αεροσκαφών και ακολουθεί άφθονο πεζικό, περίπου 17.000ανδρών -
υποτίθεται εθελοντών, αλλά, στην πραγματικότητα, πρόκειται για τακτικό ιταλικό
στρατό. Ακολουθεί πρόταση στον Χίτλερ, ο οποίος δέχεται να βοηθήσει,
αποβλέποντας όμως σε εμπορικά ανταλλάγματα - το ατσάλι των Βάσκων - για τη
βοήθεια που θα προσέφερε. Τελικά, περίπου 20 γερμανικά μεταγωγικά αεροσκάφη JU52 και λίγα ιταλικά SM81 ξεκινούν μία αερογέφυρα μεταφοράς
στρατευμάτων από το Μαρόκο στη Σεβίλλη, η οποία επιτρέπει στον Φράνκο να βρεθεί
στην ενδοχώρα. Η υπόλοιπη ιταλική αεροπορία, με έδρα τη Σεβίλλη, ξεκινάει
βομβαρδισμούς κατά της Μαδρίτης και τα μαχητικά της αναλαμβάνουν την ανάσχεση
των λίγων καταδιωκτικών που πετούν υπό την κυβερνητική σημαία. Ο Χίτλερ ειδικά,
που λογαριάζει στην ανταπόδοση των όσων δίνει, επιμένει ο Φράνκο να υπογράφει ο
ίδιος τις παραλαβές και από σκοπιμότητα τον αναγνωρίζει ως τον επίσημο
εκπρόσωπο του κινήματος, ελλείψει άλλου διαθέσιμου εκείνη τη στιγμή, στην
παραλαβή της βοήθειας. Ο Σανχούρχο σκοτώνεται τις πρώτες μέρες του κινήματος
και ο Μόλα αποκλεισμένος στη Ναβάρα απεγκλωβίζεται από τον Φράνκο σχεδόν δύο
μήνες μετά την απόβαση στη Σεβίλλη. Αλλά ο Μόλα είναι ο επίσημος αρχηγός της
Χούντας και διάκειται εχθρικά προς τους Γερμανούς. Με παρέμβαση, όμως, του
επικεφαλής της Υπηρεσίας Πληροφοριών του Χίτλερ, ναύαρχου Βίλελμ φον Κανάρις,
που κινείται δραστήρια στο παρασκήνιο για την έκβαση του πολέμου στην Ισπανία,
η Χούντα καλείται να δεχτεί τον Φράνκο ως προσωρινό ηγέτη του κινήματος, όσο
διαρκεί ο πόλεμος.
Με το
Διάταγμα Νº 138 της 29/9/1936, γραμμένο από το Συμβούλιο Εθνικής Άμυνας, με
πρόεδρο τον στρατηγό Καμπανέγιας, ο Φράνκο ονομάζεται "Αρχηγός της
Κυβέρνησης του Ισπανικού Κράτους" και αναλαμβάνει όλες τις εξουσίες του
νέου κράτους. Ο ίδιος ο Φράνκο όμως και ο ισπανικός τύπος αναφέρονται σε αυτόν
ως Αρχηγό του Κράτους και Ύπατο Στρατηγό όλων των στρατιών, προς αποφυγήν οποιασδήποτε
υπόνοιας ότι το αξίωμα είχε μόνο προσωρινό χαρακτήρα.
Στις 3
Οκτωβρίου συγκαλείται στο Μπούργος η επονομαζόμενη Junta Técnica del Estado Español (Τεχνική Διοίκηση του Ισπανικού
Κράτους), κυβέρνηση της εθνικής περιοχής υπό τον στρατηγό Δάβιλα, υπό την
αρχηγία του Φράνκο. Αρχικά η κυβέρνησή του προσανατολίστηκε προς τη στρατιωτική
επικράτηση επί των Δημοκρατών με τη βοήθεια των Χίτλερ και Μουσολίνι.
Αντιγράφοντας τους τίτλους τους, Ντούτσε και Φύρερ, ονομάζει εαυτόν
"Καουδίγιο" (Caudillo),
που μαζί με την ονομασία Ύπατος Στρατηγός (Generalissimo) αποτελούσαν τον επίσημο τίτλο του.
Επίσης δέχθηκε βοήθεια από το Βατικανό.
Στις 30
Ιανουαρίου 1938 η προεδρία της Junta
Técnica περνά επίσης στα χέρια του Φράνκο,
που γίνεται πια Αρχηγός του Κράτους και της Κυβέρνησης. Ο Μόλα είναι σαφώς
αντίθετος με αυτή την εξέλιξη, αλλά υποχωρεί στις εξωτερικές πιέσεις, ειδικά
του Χίτλερ. Σε λίγο καιρό ο Μόλα σκοτώνεται σε αμφισβητούμενο αεροπορικό
δυστύχημα με γερμανικό αεροπλάνο που οδηγεί ισπανικό πλήρωμα και ο Φράνκο από
τότε παραμένει χωρίς κανένα κομματικό αντίπαλο. Μετά από αυτό ακολούθησε
κατάργηση όλων των κομματικών αποκλίσεων με πιο εντυπωσιακή εκείνη του
Ισπανικού Φασιστικού Κόμματος. Ο επιζών αρχηγός του, Μανουέλ Εδίγια, που θέλησε
να το διατηρήσει, καταδικάζεται σε θάνατο από τον Φράνκο και η ποινή
μετατρέπεται σε εξορία. Σε όλη τη μετέπειτα συνέχεια, ο Φράνκο θα επιβάλει την
τακτική διαίρει και βασίλευε μεταξύ των ομάδων που τον υποστήριξαν, αλλά είχαν
διαφορετική πολιτική προέλευση. Έτσι, οι Καρλιστές, οι Φασίστες, οι Βασιλικοί
και οι Εθνικιστές κατέληξαν όλοι υπό τον έλεγχο του ενός και μόνου ηγέτη, ο
οποίος, εννοείται, ιδεολογικά ήταν ο αρχηγός της Φάλαγγας. Η αλήθεια είναι ότι
ο Φράνκο παρέμενε πάντα ένας στρατιωτικός χωρίς κανένα πολιτικό έρεισμα και όλη
η μηχάνευση του πολιτικού του υποβάθρου ήταν δημιούργημα του σχεδιασμού του
κουνιάδου του και μετέπειτα υπουργού Δικαιοσύνης και Εξωτερικών, Ραμόν Σερράνο
Σούνιερ, του άμεσου συμβουλάτορά του και κατά πολλούς του ανθρώπου που
'...έκανε χρέη μυαλού για τις λόγχες του Φράνκο...'. Αρκετό καιρό αργότερα το
κοροϊδευτικό υποκοριστικό 'κουνιαδίσιμο', σε αντιδιαστολή με το 'χενεραλίσιμο',
θα ακολουθεί τον Φράνκο ως ένδειξη ότι αποτελούσε ένα πολιτικό κατασκεύασμα των
τότε περιστάσεων και όχι έναν πρωταγωνιστή τους.
Ο Φράνκο κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
Μετά την
απόλυτη επικράτησή του (1η Απριλίου 1939), ο Φράνκο είδε με χαρά τα στρατεύματα
των Μουσολίνι και Χίτλερ να εγκαταλείπουν την Ισπανία, επειδή πολιτικά είχαν
γίνει σοβαρές προσπάθειες ανάμειξης των δύο δικτατόρων στα εσωτερικά του
ζητήματα, καθώς οι σχέσεις τους με τον Φράνκο άρχισαν να ψυχραίνονται. Παρ' όλο
που διατήρησε τις καλές του σχέσεις με τους δύο φασίστες ηγέτες που εν τω
μεταξύ έμπαιναν στον πόλεμο, ο ίδιος κρατήθηκε μακριά από την πλήρη εμπλοκή σε
αυτόν. Με βάση πολύ νεότερα δεδομένα, που αναφέρονται στη δράση του Φον
Κανάρις, από το 1938 και εντεύθεν ο Γερμανός ναύαρχος ηγείτο αντι-χιτλερικής
ομάδας και βρισκόταν σε συνεννόηση με την αγγλική υπηρεσία στρατιωτικών
πληροφοριών ΜΙ6, με αρχηγό τον Σερ Στιούαρτ Μέντζις, αν και πρόκειται για το
ίδιο ιστορικό πρόσωπο. Αυτοί οι δύο συμφώνησαν να πείσουν τον Φράνκο, και
ειδικά τον Σούνερ, να κρατηθεί μακριά από κάθε προσφορά ή και απαίτηση του
Χίτλερ για διέλευση γερμανικών στρατευμάτων μέσω Ισπανίας προς το Μαρόκο και
την Αφρική. Πράγματι, ο Φράνκο, σε συνάντησή του στο Εδίγια με τον Χίτλερ τού
ζήτησε εξόχως υπερβολικά ανταλλάγματα για συνεργασία, σε σημείο που να κάνει
την αποδοχή τους εντελώς ασύμφορη. Πρακτικά απαίτησε όλη τη Βόρεια Αφρική, από
το Μαρόκο έως και την Τυνησία, την ίδια στιγμή που ο Πεταίν υπέγραφε ανακωχή με
τον Χίτλερ και, ουσιαστικά, του παραχωρούσε τη συνεργασία των γαλλικών αποικιών
της Β. Αφρικής. Έτσι, η πρόταση του Φράνκο δεν είχε πια κανένα ενδιαφέρον για
τον Χίτλερ. Είναι σήμερα επίσης γνωστό ότι ακολούθησαν και σοβαρές καταθέσεις
χρημάτων σε λογαριασμούς στην Ελβετία - από μέρους της Αγγλίας - για τον Φράνκο
και τους επιτελείς του για να γίνει κατορθωτό να πεισθεί.
Μέχρι το 1944
οι κατάσκοποι του Χίτλερ είχαν το ελεύθερο διέλευσης μέσα από τη φρανκική
Ισπανία, ενώ αρκετά γερμανικά υποβρύχια χρησιμοποιούσαν τις ισπανικές ακτές για
ανεφοδιασμό. Το 1944 οι ΗΠΑ έκαναν επίσημο διάβημα γι' αυτή την κατάσταση και ο
Φράνκο αναγκάστηκε να περιορίσει, τουλάχιστον επιφανειακά, την κίνηση αυτών των
Γερμανών στη χώρα του, αν και ποτέ η συνεργασία εκείνη δεν διακόπηκε.
Αξιοσημείωτο είναι ότι πριν την απόβαση των Συμμάχων στη Σικελία, η βρετανική
υπηρεσία πληροφοριών ΜΙ5 οργάνωσε την Επιχείρηση Κιμάς και φρόντισε να
εκβρασθεί στις ισπανικές ακτές πτώμα (υποτιθέμενου) σκοτωμένου Βρετανού
αξιωματικού, του ταγματάρχη Μάρτιν, που τον μετέφερε το υποβρύχιο Seraph. Ο νεκρός (που στην πραγματικότητα
ήταν ένας Ουαλός αλκοολικός ονομαζόμενος Glyndwr Michael που είχε πεθάνει από πνευμονία) έφερε
γνησίως πλαστά απόρρητα έγγραφα, που περιέγραφε επιχείρηση απόβασης. Τα μυστικά
εκείνα πέρασαν αμέσως στη Γερμανία, αλλά ήταν επίτηδες παραποιημένα: Ανέφεραν
απόβαση στη Σαρδηνία και στην Ελλάδα, προφανώς για να αποσπάσουν την προσοχή
των Γερμανών. Το γεγονός αποδεικνύει ότι οι Σύμμαχοι γνώριζαν πολύ καλά τις
ισχυρές σχέσεις του Φράνκο με τη Γερμανία. Μεταπολεμικά μάλιστα σημαντικός
αριθμός καταδιωκόμενων Ναζί διέφυγε στη Νότια Αμερική μέσω Ισπανίας και κάποιοι
βρήκαν και μόνιμο καταφύγιο στη χώρα του Φράνκο.
De Siris