Πτολεμαίος ΙΕ' Καισαρίων
Ο Πτολεμαίος ΙΕ' Καισαρίων (Πτολεμαίος Φιλοπάτωρ Φιλομήτωρ Καίσαρ) ήταν
πρίγκιπας της Αιγύπτου, μέλος της Δυναστείας των Πτολεμαίων, οι οποίοι
κυβέρνησαν τη χώρα καθ’ όλη τη διάρκεια της ελληνιστικής περιόδου. Πρόκειται
για τον τελευταίο από τη μακρά δυναστεία των Πτολεμαίων που έλαβε βασιλικό
τίτλο και κατ’ επέκταση αρίθμηση από τους σύγχρονους μελετητές. Ωστόσο στην
πραγματικότητα τελευταίος φαραώ της Αιγύπτου ήταν η μητέρα του, η περιβόητη
Κλεοπάτρα Ζ' της Αιγύπτου, καθώς ο ίδιος βασίλεψε μόνο κατ’ όνομα και πέθανε
προς το τέλος της εφηβείας του. Το 1918 αποτέλεσε το θέμα ενός ποιήματος του
Κωνσταντίνου Καβάφη με τίτλο «Καισαρίων».
Βιογραφικά στοιχεία
Γέννηση
Ο μεγάλος Ρωμαίος στρατηλάτης Ιούλιος Καίσαρ εισήλθε νικητής στην
Αλεξάνδρεια τον Ιανουάριο του 47 π.Χ. Με την επιβλητικότητα του ρωμαϊκού
στρατού εξασφάλισε την παραμονή στο θρόνο της ερωμένης του Κλεοπάτρας, ενώ
συμβασιλιάς της ονομάστηκε ο νεότερος αδερφός της, Πτολεμαίος ΙΔ', που τότε
ήταν δώδεκα ετών. Παρά το γεγονός ότι οι πολιτικές περιστάσεις απαιτούσαν την
άμεση αναχώρησή του, ο Καίσαρ δεν βιάστηκε να εγκαταλείψει έναν ευχάριστο
χειμώνα στο πλευρό της Κλεοπάτρας στην Αίγυπτο. Έκαναν μαζί μια μεγάλη
περιοδεία αναψυχής στο Νείλο, στο πολυτελές της πλοίο, μέχρι και τα σύνορα με
την Αιθιοπία, επισκεπτόμενοι τους ναούς και τα μνημεία των αρχαίων φαραώ, όπου
η παλαιά θρησκεία τελούνταν ακόμη βάσει των αρχαίων εθίμων. Ήταν πια Απρίλης
όταν ο Καίσαρ αναχώρησε από την Αλεξάνδρεια με προορισμό τη Συρία.
Στις 23 Ιουνίου 47 π.Χ. η Κλεοπάτρα έφερε στον κόσμο ένα γιο δικό της, όπως
διακήρυξε, και του Καίσαρα. Αυτό αποτελούσε σκάνδαλο τόσο για τους Ρωμαίους όσο
και για τους Έλληνες της Αιγύπτου, ωστόσο εκείνη χωρίς καμία αναστολή του έδωσε
το όνομα Πτολεμαίος Καίσαρ. Οι Αλεξανδρινοί τον ονόμασαν Καισαρίωνα (που είναι
υπό μία έννοια υποτιμητικό υποκοριστικό, κάτι σαν “μικρός Καίσαρ”). Οι
Αιγύπτιοι ιερείς διακήρυξαν πως ήταν γιος του θεού Ρα, που ήρθε στην Κλεοπάτρα
με τη μορφή του Ρωμαίου στρατηγού.
Βλέψεις για μια οικουμενική αυτοκρατορία
Όταν ο Καίσαρ επέστρεψε θριαμβευτής στη Ρώμη το 46 π.Χ., Δικτάτωρ του
Ρωμαϊκού Κόσμου, η Κλεοπάτρα πήγε να τον βρει με τον γιο τους. Στα μάτια των
Ρωμαίων, όμως, η Βασίλισσα δεν ήταν παρά μια τυχοδιώκτρια ερωμένη, κι όχι
σύζυγος του Δικτάτορα. Άλλωστε ο ίδιος είχε ήδη νόμιμη σύζυγο, την Καλπουρνία,
αν και δεν είχε νόμιμους απογόνους από εκείνη. Όπως διαφαινόταν ο Ρωμαϊκός
Κόσμος βάδιζε προς μια μεγάλη αλλαγή: η Ρωμαϊκή Δημοκρατία επρόκειτο να
παραδώσει τη θέση της σε μια μοναρχία ελληνιστικού τύπου, με τον Καίσαρα
βασιλιά, η οποία θα περιελάμβανε όλες τις φυλές του γνωστού κόσμου: Ιταλούς,
Έλληνες, Αιγυπτίους, Γαλάτες, Ισπανούς, και Ασιάτες. Η Κλεοπάτρα μπορούσε να
δει τον εαυτό της ως αυτοκράτειρα ενός κόσμου, του οποίου η Αίγυπτος δεν θα αποτελούσε
παρά μια επαρχία. Και αυτής της αυτοκρατορίας διάδοχος θα ήταν ο γιος της, στον
οποίο ενώθηκε το πτολεμαϊκό με το ρωμαϊκό αίμα.
Ωστόσο οι Ρωμαίοι αριστοκράτες, που επίσης μπορούσαν να νιώσουν ότι τα
γεγονότα οδηγούσαν προς αυτήν την κατάσταση, αντιμετώπισαν με καχυποψία και
φόβο την προοπτική αυτή. Έτσι στις Ιδούς του Μαρτίου, το 44 π.Χ., το εγχειρίδιο
του Βρούτου και των συμμάχων του έδωσε τέλος στα όνειρα της Κλεοπάτρας. Η
δολοφονία του Καίσαρα την έθετε σε τρομερό κίνδυνο. Έτσι εγκατέλειψε την πόλη
μες το επόμενο δεκαπενθήμερο και επέστρεψε στο στενό της βασίλειο του Νείλου,
ελπίζοντας πως εκεί θα ήταν ασφαλής.
Ο Πτολεμαίος ΙΔ' άφησε την τελευταία του πνοή λίγο αργότερα. Ο Δίων Κάσσιος
αναφέρει ότι, λίγο μετά την επιστροφή της, η Κλεοπάτρα ανακήρυξε συμβασιλέα της
το γιο της. Το γεγονός επιβεβαιώνουν μια σειρά από αρχαιολογικά ευρήματα όπως
επιγραφές και στήλες, με απεικονίσεις της Κλεοπάτρας και του Καισαρίωνα.
Απόδοση βασιλικών τίτλων
Η Κλεοπάτρα παρά τη δυσμενή εξέλιξη των γεγονότων δεν παραμέρισε τη
φιλοδοξία της να γίνει αυτοκράτειρα. Όταν ο Ρωμαϊκός Κόσμος μοιράστηκε ανάμεσα
στα μέλη της Δεύτερης Τριανδρίας, Αιμίλιο Λέπιδο, Μάρκο Αντώνιο και τον θετό
γιο του Καίσαρα, τον Οκταβιανό, η βασίλισσα της Αιγύπτου συμμάχησε με τον
δεύτερο και συνδέθηκε μαζί του ερωτικά. Ο Αντώνιος έκανε έδρα των εκστρατειών
του στην Ανατολή την Αλεξάνδρεια κα δε δίστασε να παραχωρήσει σημαντικά εδάφη
της ρωμαϊκής επικράτειας στην Κλεοπάτρα και τα παιδιά της. Κατά τη διάρκεια
μιας προκλητικής τελετής στο Γυμνάσιο, ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα κάθισαν σε
δύο χρυσούς θρόνους, ενώ τα βασιλικά τέκνα κάθονταν σε θρόνους λίγο χαμηλότερα.
Πρώτα ο Πτολεμαίος Καίσαρ, συμβασιλέας της μητέρας του, κατόπιν τα παιδιά του
Αντωνίου από την Κλεοπάτρα: ο Αλέξανδρος Ήλιος με ένδυμα Μήδου βασιλιά, ο
Πτολεμαίος Φιλάδελφος με μακεδονικό ένδυμα – καυσία, χλαμύδα και κρεπίδες – και
η Κλεοπάτρα Σελήνη. Κηρύχθηκε πως από δω και στο εξής η Κλεοπάτρα θα ονομαζόταν
"Βασίλισσα των Βασιλέων" και ο γιος της, ο Καισαρίων, ως νόμιμος διάδοχος
του Ιουλίου Καίσαρα, θα ονομαζόταν "Βασιλεύς των Βασιλέων". Ο
Αλέξανδρος Ήλιος ονομάστηκε "Μέγας Βασιλεύς" της Αρμενίας και όλων
των ανατολικών επαρχιών των εδαφών του Αλεξάνδρου του Μέγα που θα κατακτιόνταν
στο μέλλον μέχρι την Ινδία, ο Πτολεμαίος Φιλάδελφος βασιλιάς της Συρίας και της
Μικράς Ασίας και η μικρή Κλεοπάτρα Σελήνη, βασίλισσα της Κυρηναϊκής.
Η συμπεριφορά αυτή προκάλεσε την οργή της Συγκλήτου, η οποία υποδαυλιζόμενη
από τον πολιτικό αντίπαλο του Αντωνίου, τον Οκταβιανό, κύρηξε τον πόλεμο στην
Αίγυπτο. Η εξέλιξη των πραγμάτων κρίθηκε το Σεπτέμβριο του 31 π.Χ. με τη
Ναυμαχία στο Άκτιο, όπου ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα ηττήθηκαν κατά κράτος. Την
1η Αυγούστου 30 π.Χ. ο Οκταβιανός κατέλαβε την Αλεξάνδρεια καθιστώντας την
Αίγυπτο ρωμαϊκή επαρχία. Πρώτα ο Αντώνιος και λίγο αργότερα η Κλεοπάτρα έδωσαν
τέλος στη ζωή τους.
Θάνατος
Για τον Οκταβιανό μοναδική απειλή στις αξιώσεις του για την κληρονομιά του
Καίσαρα ήταν πλέον ο Καισαρίων. Ιστορικοί της αρχαιότητας υποστηρίζουν πως ο
ίδιος αναφώνησε «Δύο Καίσαρες είναι υπερβολικά πολλοί». Ο νεαρός Πτολεμαίος
είχε σταλεί για ασφάλεια από τη μητέρα του στο λιμάνι της Βερενίκης.
Συνελήφθη όμως με δόλο – είτε από απροσεξία των συνοδών του είτε από
προδοσία – και δολοφονήθηκε, έτσι ώστε να μην απειλήσει ποτέ τα συμφέροντα του
μετέπειτα πρώτου Αυτοκράτορα της Ρώμης.
De Siris